CSAKVAR, Hungary- Nën komunizëm, fermerët punonin në fushat që shtrihen për milje rreth këtij qyteti në perëndim të Budapestit, duke korrur grurë dhe misër për një qeveri që ua kishte vjedhur tokën.

Sot, fëmijët e tyre mundohen për sundimtarët e rinj, një grup oligarkësh dhe padronësh politikë që kanë aneksuar tokën përmes marrëveshjeve të errëta me qeverinë hungareze. Ata kanë krijuar një kthesë moderne në një sistem feudal, duke u dhënë punë dhe ndihmë të bindurve dhe duke dënuar rebelët.

Këta baronë të tokës, siç rezulton, financohen dhe inkurajohen nga Bashkimi Evropian.

Çdo vit, blloku prej 28-vendesh paguan 65 miliardë dollarë subvencione për fermat që synojnë të mbështesin fermerët në të gjithë kontinentin dhe të mbajnë gjallë komunitetet rurale. Por në të gjithë Hungarinë dhe në pjesën më të madhe të Evropës Qendrore dhe Lindore, pjesa më e madhe shkon tek disa njerëz me lidhje të fuqishme. Kryeministri i Republikës Çeke mblodhi dhjetëra milionë dollarë subvencione vetëm vitin e kaluar. Subvencionet e nënshkrura kanë shkuar në marrjen e tokave sipas stilit mafioz  në Sllovaki dhe Bullgari.

Programi i fermave të Evropës, një sistem që ishte instrumental në formimin e Bashkimit Evropian, tani po shfrytëzohet nga të njëjtat forca antidemokratike që kërcënojnë bllokun nga brenda. Kjo për shkak se qeveritë në Evropën Qendrore dhe Lindore, disa të udhëhequra nga populistët, kanë liri të gjerë në mënyrën se si shpërndahen subvencionet, të financuara nga taksapaguesit në të gjithë Evropën – edhe pse i gjithë sistemi është i mbuluar me fshehtësi.

Një investigim i New York Times, i kryer në nëntë vende në vitin 2019, zbuloi një sistem subvencioni që është qëllimisht i errët, minon rëndë qëllimet mjedisore të Bashkimit Evropian dhe është i shtrembëruar nga korrupsioni dhe vetë-marrëveshjet.

Makineria e Evropës në Bruksel mundëson këtë korrupsion të grimcuar, sepse përballja me të do të nënkuptonte ndryshimin e një programi që ndihmon në mbajtjen e një bashkimi të pasigurt së bashku. Udhëheqësit evropianë nuk pajtohen për shumë gjëra, por ata të gjithë llogarisin në subvencione bujare dhe diskrecion të gjerë në shpenzimin e tyre. Shtrëngimi i këtij sistemi për të frenuar abuzimet në shtetet më të reja anëtare do të prishte pasuritë politike dhe ekonomike në të gjithë kontinentin.

Kjo është arsyeja pse, me projekt-ligjin për rinovim të fermës, fokusi në Bruksel nuk është në çrrënjosjen e korrupsionit ose në forcimin e kontrolleve. Në vend të kësaj, ligjvënësit po lëvizin për t’u dhënë liderëve kombëtarë më shumë autoritet se si i shpenzojnë paratë – mbi kundërshtimet e auditorëve të brendshëm.

Programi është zëri më i madh në buxhetin qendror të Bashkimit Evropian, që përbën 40 për qind të shpenzimeve. Është një nga programet më të mëdha të subvencionimit në botë.

Megjithatë, disa ligjvënës në Bruksel që shkruajnë dhe votojnë për politikat e fermave pranojnë se shpesh nuk e kanë idenë se ku shkojnë paratë.

Një vend ku shkojnë këto subvencione është këtu në qarkun Fejer, shtëpia e kryeministrit populist të Hungarisë, Viktor Orban. Një ikonë për të djathtën ekstreme të Evropës dhe një kritik i ashpër i Brukselit dhe elitave evropiane, zoti Orban është i lumtur të pranojë paratë e Bashkimit Evropian. Investigimi i NY Times zbuloi se ai përdor subvencionet evropiane si një sistem patronazhi që pasuron miqtë dhe familjen e tij, mbron interesat e tij politike dhe ndëshkon rivalët e tij.

TOKA SHTETËRORE E SHITUR TE TË AFËRMIT DHE MIQTË E VICTOR ORBAN

Rreth 1200 hektarë tokë shtetërore iu shitën dhëndrit të zotit Orban dhe familjes së tij.

Më shumë se 3800 hektarë tokë shtetërore i shkuan mikut të fëmijërisë së z. Orban, Lorinc Meszaros dhe familjes së tij.

Gati 1000 hektarë tokë shtetërore iu shitën Janos Flier, një partner biznesi i gruas së zotit Orban.

Parcela të tjera iu shitën një avokati nga Budapesti dhe anëtarëve të familjes së tij. Pronarët i japin me qira një pjesë të pronës së tyre zotit Meszaros.

Dokumentet e marra nga Jozsef Angyan, të dhënat e qeverisë dhe burime të tjera; Sistemi hungarez i identifikimit të parcelave bujqësore; imazh satelitor nga CNES/Airbus/Maxar Technologies nëpërmjet Google EarthNga Jin Wu dhe Agustin Armendariz

Qeveria e zotit Orban ka nxjerrë në ankand mijëra hektarë tokë shtetërore për anëtarët e familjes dhe bashkëpunëtorët e tij të ngushtë, duke përfshirë një mik të fëmijërisë që është bërë një nga njerëzit më të pasur në vend, zbuloi investigimi i NYTimes. Ata që kontrollojnë tokën, nga ana tjetër, kualifikohen për miliona subvencione nga Bashkimi Evropian.

“Është një sistem absolutisht i korruptuar,” tha Jozsef Angyan, i cili dikur shërbeu si nënsekretar i zotit Orban për Zhvillimin Rural.

Patronazhi i pacipë në qarkun Fejer nuk duhej të ndodhte. Që nga ditët më të hershme të Bashkimit Evropian, politika e fermave ka pasur rëndësi të madhe si një sistem i pandryshueshëm i mirëqenies publike. Në Shtetet e Bashkuara, Sigurimet Sociale ose Medicare janë ndoshta ekuivalentët më të afërt, por asnjëra prej tyre nuk është një dispozitë e shenjtë e shkruar në dokumentet themeluese të vendit…

NY Times konfirmoi marrëveshjet e tokës nga të cilat përfitoi një grup i përzgjedhur politik i brendshëm, vizitoi ferma në disa vende dhe përdori të dhënat e qeverisë për të përcaktuar pagesat e subvencioneve të marra nga disa prej këtyre përfituesve më të mëdhenj. Hetimi i Times u ndërtua gjithashtu në punën e bërë nga gazetarë hungarezë dhe të tjerë që kanë hetuar abuzimet me tokën, pavarësisht një goditjeje mediatike nga qeveria e zotit Orban.

Si pasurohen oligarkët, figurat mafioze dhe populistët në Bashkimin Evropian

Edhe pse Bashkimi Evropian përkrah programin e subvencioneve si një rrjet thelbësor sigurie për fermerët punëtorë, studimet kanë treguar në mënyrë të përsëritur se 80 përqind e parave shkojnë për 20 përqindëshin më të madh të përfituesve. Dhe disa nga ata në krye i kanë përdorur ato para për të grumbulluar pushtet politik.

Në Republikën Çeke, përfituesi i subvencionit të profilit më të lartë është Andrej Babis, bujku miliarder, i cili është edhe kryeministër (në kohën e investigimit). Analiza e Times zbuloi se kompanitë e tij në Republikën Çeke mblodhën të paktën 42 milionë dollarë në subvencione bujqësore vitin e kaluar…

Në Bullgari, subvencionet janë bërë mirëqenie për elitën bujqësore. Akademia Bullgare e Shkencave ka gjetur se 75 për qind e llojit kryesor të subvencionit bujqësor evropian në vend përfundon në duart e rreth 100 subjekteve. Këtë pranverë, autoritetet kryen bastisje në të gjithë vendin që ekspozuan lidhjet korruptive midis zyrtarëve qeveritarë dhe biznesmenëve bujqësorë. Një nga prodhuesit më të mëdhenj të miellit në vend u akuzua për mashtrim në lidhje me subvencionet dhe është në pritje të gjykimit.

Në Sllovaki, kryeprokurori ka pranuar ekzistencën e një “mafie bujqësore”. Fermerët e vegjël kanë raportuar se janë rrahur dhe zhvatur për toka të vlefshme për subvencionet që marrin. Një gazetar, Jan Kuciak, u vra vitin e kaluar ndërsa hetonte mafiozët italianë që kishin depërtuar në industrinë e fermave, kishin përfituar nga subvencionet dhe kishin krijuar marrëdhënie me politikanë të fuqishëm…

Pak liderë kanë tentuar një shfrytëzim kaq të përhapur e të pacipë të sistemit të subvencioneve si zoti Orban në Hungari. Në mitingje, ai përdor një tregim të rremë se Brukseli dëshiron të heqë ndihmën për bujqësinë dhe ta përdorë atë për të sjellë emigrantë, dhe se ai i vetëm mund ta ndalojë atë.

Fermerët që kritikojnë qeverinë ose sistemin e patronazhit thonë se atyre u janë mohuar grantet ose janë përballur me auditime të befasishme dhe inspektime të pazakonta mjedisore, gjë që përbën një fushatë të sofistikuar frikësimi që ngjan me epokën komuniste.

“Nuk është si kur një makinë vjen për ty gjatë natës dhe të merr larg,” tha Istvan Teichel, i cili menaxhon një parcelë të vogël në qarkun e zotit Orban. “Kjo është më e thellë.”

Një tjetër që foli ishte z. Angyan, ish-nënsekretari për zhvillimin rural. Një ekonomist fshatar me flokë gri dhe me një buzëqeshje djallëzore, z. Angyan u bë një kryqtar i pamundur për fermerët e vegjël. Ai shërbeu nën urdhrat e z. Orban, duke e menduar fillimisht reformator, për t’u larguar i zemëruar dhe i zhgënjyer. Ai pushtoi fshatin, duke dokumentuar marrëveshjet e dyshimta të tokës të qeverisë dhe keqtrajtimin e fermerëve të vegjël.

Dhe më pas ai u zhduk nga jeta publike.

Një ekonomi hajduti

Për të kuptuar sesi liderë si Viktor Orban shfrytëzojnë programin më të madh të subvencioneve në Evropë, duhet të kthehemi 15 vjet pas, në kohën kur Hungaria po rrotullohej me optimizëm dhe ndryshim…

Orban tregoi sugjerime për atë që do të ndodhte edhe përpara se Hungaria të bashkohej me bllokun. Përpara se të largohej nga detyra në vitin 2002, z. Orban shiti 12 kompani bujqësore shtetërore, të cilat u bënë të njohura si “Dirty Dozen”, një grupi blerësish të lidhur politikisht. Blerësit morën marrëveshje me tarifa të ulëta dhe të drejta ekskluzive për tokën për 50 vjet, duke i bërë ata të pranueshëm për subvencione kur Hungaria u bë pjesë e sistemit dy vjet më vonë.

“Kjo është një ekonomi mike, ku miqtë dhe aleatët politikë marrin trajtim të veçantë,” tha Gyorgy Rasko, një ish-ministër hungarez i bujqësisë. “Orban nuk e shpiku sistemin. Ai thjesht po e drejton atë në mënyrë më efikase.”

Jashtë zyrës, z. Orban ndoqi protestat e fermerëve në Budapest dhe pa fuqinë e mundshme politike dhe ekonomike të subvencioneve në fshat. Ai gjithashtu ishte i intriguar nga njeriu që negocioi me sukses në emër të protestuesve: Jozsef Angyan.

Fermerët në shtëpi pranë një ferme derrash pjesërisht në pronësi të Lorinc Meszaros, një shok fëmijërie i zotit Orban. Në komunizëm, dikur ishte një fermë kolektive. Foto: Akos Stiller për The New York Times

Pas rënies së komunizmit, zoti Angyan bëri që pronarët e vegjël të tokave të mund t’i mbanin gjallë fshatrat nëpërmjet praktikave të qëndrueshme. Ai themeloi një program mjedisor në një nga universitetet më prestigjioze të vendit dhe ndihmoi në ndërtimin e një ferme organike të quajtur Kishantos me 1100 hektarë grurë, misër dhe lule.

“Ai donte të ndihmonte fermerët vendas,” tha zoti Teichel, fermeri nga Qarku Fejer, i cili tha se zoti Angyan ishte një kampion i rrallë i fermerëve të vegjël në një fshat ku politikanët e korruptuar drejtonin një “ekonomi hajdute”.

Tetë vjet pas humbjes së detyrës, z. Orban përsëri kandidoi për kryeministër në 2010 dhe donte t’i vinte ballë votave rurale. Z. Angyan ishte tani një anëtar i Parlamentit dhe lidhjet e tij me fermerët i dhanë atij pushtet politik në fshat. Zoti Orban e thirri atë në shtëpinë e tij modeste në perëndim të Budapestit.

Ishte një mëngjes i ftohtë shkurti dhe zoti Angyan kishte një të ftohtë. Kështu zoti Orban rregulloi çajin mbi një sobë me dru dhe, për dy orë, të dy burrat folën për të ardhmen e fermave hungareze.

Angyan parashikoi një qeveri që u jep fermerëve të vegjël më shumë ndikim politik dhe ekonomik. Z. Orban e bëri të qartë se donte të zbatonte idetë e zotit Angyan dhe ofroi ta bënte atë nën sekretar të zhvillimit rural.

“Kur Orban flet, ai flet me një bindje të tillë,” tha zoti Angyan. “Ju e besoni atë. Unë e besova atë.”

Pas një fitoreje dërrmuese, z. Orban lëvizi me shpejtësi, jo siç e kishte parashikuar zoti Angyan.

Propozimi i Angyan i bëri thirrje qeverisë të gërmonte parcelat e saj masive dhe t’ua jepte me qira fermerëve të vegjël dhe të mesëm. Por z. Orban në vend të kësaj donte t’i jepte me qira zona të tëra toke një grupi të aleatëve të tij, një lëvizje që zoti Angyan parashikoi se do ta bënte fshatin nën pronësinë e partisë së zotit Orban, Fidesz, dhe aleatëve të saj.

Ai e dinte gjithashtu se subvencionet evropiane do të ndiqnin tokën, duke zgjeruar hendekun midis të pasurve dhe të varfërve dhe duke e bërë më të lehtë për ata që janë në krye të zotëronin pushtetin.

“Nuk kisha absolutisht asnjë shans për të realizuar atë që doja të bëja,” tha zoti Angyan.

Jozsef Angyan, ish -nën sekretar për zhvillimin rural. Foto: Akos Stiller për The New York Times

Në vitin 2011, qeveria e re e zotit Orban filloi dhënien me qira të tokës publike. Fillimisht, zyrtarët thanë se vetëm fermerët vendas të shkallës së vogël do të kishin të drejtë për qira. Por parcelat përfundimisht iu drejtuan individëve të lidhur politikisht, të cilët, në disa raste, kishin qenë ofertuesit e vetëm të pranishëm në ankande. Deri në vitin 2015, qindra mijëra hektarë tokë publike u dhanë me qira dhe pjesa më e madhe e saj u shkoi njerëzve të afërt me Fidesz, sipas të dhënave të marra nga qeveria dhe z. Angyan.

Qiramarrësit e rinj i paguanin qeverisë tarifa të ulëta, edhe pse u kualifikuan për subvencione evropiane. Marrëveshjet tërhoqën kritika të ashpra në median lokale, por fermerët e zakonshëm qëndruan të qetë, pavarësisht se u lanë jashtë.

Në një shembull, një ligjvënës i fuqishëm i Fidesz, Roland Mengyi, u fut në procesin e qiradhënies në kontenë Borsod-Abauj Zemplen, ku një nga bashkëpunëtorët e tij fitoi qira për më shumë se 1200 hektarë. Z. Mengyi është një personazh i jashtëzakonshëm, i cili e quajti veten “Lord Voldemort”. Ai u dënua më vonë dhe u dënua me burg në një rast të veçantë për korrupsion lidhur me subvencionet evropiane.

Ndryshimi i papritur i politikës së zotit Orban e la zotin Angyan të zhgënjyer dhe të ndihej i tradhtuar. Ai u largua nga qeveria në vitin 2012, por mbeti në Parlament, ku u përpoq të shtynte vizionin e tij, edhe pse qeveria lëvizi në drejtim të kundërt.

Në një takim me dyer të mbyllura në fillim të vitit 2013, zoti Angyan u përball me zotin Orban përpara aleatëve më të besuar të kryeministrit në Parlament.

“Do të shkatërroni fshatin!” I tha Z. Angyan.

“Ti je një helmues i mirë,” u përgjigj z. Orban, sipas z. Angyan, duke e befasuar turmën me një qortim të prerë të një ish-anëtari të kabinetit të tij. “Ti më ke braktisur”.

Ndërsa një heshtje e tronditur ra mbi besimtarët e partisë, zoti Orban filloi një fjalim duke e krahasuar politikën me një fushë beteje. Ata që janë besnikë, tha ai, mund të mbështeten te vëllezërit e tyre në armë për mbrojtje.

“Por ata që nuk janë?” pyeti kryeministri. “Ne gjithashtu do të qëllojmë kundër tyre.”

Një Feudalizëm Modern

Në vitin 2015, zoti Orban filloi të lëvizë edhe më shpejt. Qeveria e tij shiti qindra mijëra hektarë tokë bujqësore shtetërore, pjesa më e madhe e saj aleatëve të lidhur politikisht. Teknikisht, ishte një ankand. Por shumë fermerë vendas thonë se atyre u është thënë të mos shqetësohen për ofertën sepse fituesit ishin paracaktuar. Gjithsesi, pak mund të përballonin parcelat e mëdha, dhe shumë të tjerë as që dinin për shitjet.

Një pensionist, Ferenc Horvath, 63 vjeç, jeton në një kasolle në qarkun Fejer dhe me vonesë zbuloi se qeveria kishte shitur të gjithë tokën shtetërore që rrethonte ngastrën e tij të vogël.

“Kjo ndodhi kaq shpejt,” tha zoti Horvath. “Ne nuk e kishim idenë që ju mund të blini tokë këtu.”

Një fermë në pronësi të Lorinc Meszaros në Alcsutdoboz. Ai dhe të afërmit e tij duket se zotërojnë më shumë se 3800 hektarë vetëm në qarkun Fejer. Foto: Akos Stiller për The New York Times

Pothuajse nga të gjitha anët, zoti Horvath kishte një fqinj të ri, Lorinc Meszaros, një shok fëmijërie i zotit Orban dhe ish-montues tubash, i cili tani është miliarder. Gardhe u ngritën brenda natës dhe era e keqe e plehut të derrit ra mbi zonë.

Një fermë në pronësi të Lorinc Meszaros në Alcsutdoboz. Ai dhe të afërmit e tij duket se zotërojnë më shumë se 3800 hektarë vetëm në qarkun Fejer.

1. Meszaros, së bashku me të afërmit e tij, ka blerë më shumë se 3,800 hektarë vetëm në qarkun Fejer, sipas një analize të Times të të dhënave të tokës të përpiluar nga z. Angyan dhe burime të tjera, dhe të konfirmuar nga vizitat në fermë. Dhëndri i zotit Orban dhe një mik tjetër i kryeministrit kanë blerë gjithashtu prona të mëdha pak larg me makinë, zbuloi The Times.

Parashikimi i bërë nga z. Angyan – se politikat e zotit Orban do ta bënin fshatin nën kontrollin e Fidesz dhe aleatëve të tij – po realizohej.

Është një lloj feudalizmi modern, ku fermerët e vegjël jetojnë nën hijen e interesave të mëdha dhe të fuqishme politikisht – dhe subvencionet e Bashkimit Evropian ndihmojnë në financimin e tij. Në vitet e fundit, sipas një analize të Times të të dhënave hungareze të pagesave, përfituesit më të mëdhenj privatë të subvencioneve për fermat ishin kompanitë e kontrolluara nga z. Meszaros dhe Sandor Csanyi, një biznesmen me ndikim në Budapest.

Vetëm vitin e kaluar, kompanitë e kontrolluara nga dy burrat morën gjithsej 28 milionë dollarë subvencione.

Dy burrat kanë marrëdhënie rrënjësisht të ndryshme me zotin Orban dhe partinë e tij.

Sandor Csanyi shihet si dikush që z. Orban nuk mund të përballojë të antagonizojë. Ai është drejtor ekzekutiv i OTP Bank, një nga institucionet financiare më të rëndësishme të vendit, dhe ka një reputacion për liderët e jashtëzakonshëm të merkurit. Ai ka punësuar politikanë të papunë nga të gjitha partitë dhe konglomerati i tij bujqësor, i drejtuar nga djali i tij, tani kontrollon dy nga kompanitë “Dirty Dozen” të privatizuara nga zoti Orban.

“Ndodhi kaq shpejt,” tha Ferenc Horvath. “Ne nuk e kishim idenë që ju mund të blini tokë këtu.”

Në të kundërt, pasuria e z. Meszaros është e lidhur ngushtë me kryeministrin. Ai ka ndërtuar një perandori duke fituar kontrata qeveritare për projekte të financuara kryesisht nga Bashkimi Evropian dhe së fundmi ka rrëmbyer kompani që dikur i përkisnin një manjati biznesi që kishte rënë në favor të zotit Orban.

Ata kanë të drejtë për një sërë subvencionesh sipas Politikës së Përbashkët Bujqësore, qofshin pagesat direkte të bazuara në sipërfaqe, subvencionet e drejtuara për blegtorinë dhe blegtorinë ose programet e zhvillimit rural – të gjitha këto shpërndahen në nivel kombëtar nga qeveria Fidesz.

“Unë jam akuzuar gjithmonë dhe jam shumë i zemëruar për këtë, se kam marrë subvencionet më të mëdha,” tha zoti Csanyi në një intervistë. Arsyeja, tha ai, nuk është politika. Është kultivimi i derrave. “Unë prodhoj rreth një të gjashtën e prodhimit hungarez të derrit.”

Sandor Csanyi, një biznesmen me ndikim në Budapest, shihet si dikush që zoti Orban nuk mund ta përballojë ta antagonizojë. Foto: Akos Stiller/Bloomberg

Në letër, pronarët e tokave duhet të përballen me kufizime. Qeveria hungareze ka kufizuar pagesat e subvencioneve për fermat më të mëdha, një politikë në dukje progresive e mbrojtur nga reformatorët. Por fermerët thonë se është e lehtë të anashkalohet rregulli duke ndarë parcelat dhe duke e regjistruar tokën pronarëve të ndryshëm.

Rajmund Fekete, një zëdhënës i zotit Orban, tha se procedurat hungareze të subvencionimit “plotësojnë plotësisht” rregulloret evropiane, por nuk pranoi t’u përgjigjej pyetjeve specifike në lidhje me zotin Angyan, ose në lidhje me shitjet e tokës që përfitonin të afërmit dhe aleatët e z. Orban.

“Hungaria është gjithashtu plotësisht në përputhje me shitjen e tokës shtetërore, e cila rregullohet me ligj,” tha ai.

Z. Orban dhe z. Meszaros, qendra e majtë, në ceremoninë e hapjes së një stadiumi futbolli në 2014. Foto: Akos Stiller

Në Bruksel, zyrtarët evropianë u paralajmëruan veçanërisht për problemet në Hungari edhe para ankandeve. Një raport i majit 2015, i porositur nga Parlamenti Evropian, hetoi grabitjen e tokës dhe përmendi “marrëveshjet e dyshimta të tokës” në Hungari. Raporti madje citonte shtëpinë e z. Orban në qarkun Fejer.

Më gjerësisht, hetuesit zbuluan se pronarët e pasur dhe të lidhur politikisht kishin fuqinë për të aneksuar toka në të gjithë Evropën Qendrore dhe Lindore. “Kjo është veçanërisht e vërtetë kur ata komplotojnë me autoritetet qeveritare,” thuhet në raport.

Në Bullgari, për shembull, ndërmjetësit e tokës kishin kërkuar ligje që i lejonin ata të aneksonin në mënyrë efektive fermat e vogla.

Hetuesit vunë në dukje programin e subvencionimit të fermës si një faktor kryesor, duke thënë se ai inkurajoi kompanitë të blejnë gjithnjë e më shumë tokë.

“C.A.P. në këtë kuptim ka dështuar qartësisht në përmbushjen e objektivave të deklaruara”, thuhet në raportin e përgatitur. /Përgatiti Zoom.al

*Marrë me shkurtime nga New York Times. Titulli i Origjinalit: Fermerët e parave: Si oligarkët dhe populistët po mjelin BE-në për miliona