Ky urdhër ishte në tërheqje edhe para pandemisë dhe pushtimit rus të Ukrainës. Tregtia totale ndërkombëtare e mallrave arriti kulmin në vitin 2008, kur ajo përbënte 51% të prodhimit botëror. Ndërsa ra me shpejtësi gjatë Recesionit të Madh të 2008-2009 dhe nuk është rikuperuar kurrë në mënyrë të qëndrueshme. Recesioni i Madh dhe pabarazia në rritje midis të pasurve dhe të varfërve që pasoi, shkatërroi besimin se një botë globale e tregtisë së lirë po u sillte begati të gjithëve.

Para rrëzimit, “proteksionizmi” ishte një fjalë e ndyrë për rreth 30 vjet. Megjithatë, në vitet 2010, Donald Trump dhe politikanë të ngjashëm në vende të tjera u përpoqën për të fituar pushtet duke u bërë thirrje bashkatdhetarëve të tyre të përqafojnë një të ardhme proteksioniste. Në Amerikë, Trump donte të ringjallte bazën prodhuese të vendit dhe të shumëfishonte numrin e vendeve të mira të punës. Ai gjithashtu donte të rezervonte punë të tilla për qytetarët amerikanë në vend që t’ua ofronte ato të huajve, shpesh jo të bardhë që vinin emigrant , pretendoi Trump.

Dyshimi për të huajt lehtësoi fitoren e Trump në 2016, siç bëri dhe triumfi I Brexit. Nga fundi i viteve 2010, armiqësia ndaj popujve jo-evropianë ishte në rritje edhe në BE-në kozmopolite, duke bërë që Gjermania t’i paguante Turqisë dhe Greqisë miliarda për të vendosur dhjetëra mijëra refugjatë nga Lindja e Mesme dhe Afrika e Veriut në kampe larg nga zemra evropiane.

Pandemia ngriu popullsitë në vend, duke penguar migrimin aq rëndë sa kishin bërë dikur luftërat botërore. Ndërkohë, ndërprerja e madhe e proceseve më të zakonshme të prodhimit, tregtisë dhe transportit dëmtoi regjimet globale të prodhimit dhe të transportit që kishin mbështjellë prej kohësh ekonominë neoliberale. Të gjitha llojet e mallrave thelbësore (dhe punëtorët thelbësorë) papritmas ishin të pakta, algoritmet e përdorura për të rregulluar mirë ofertën dhe kërkesën tani janë bërë të padobishme. Korporatat kudo filluan të pyesin veten nëse shtrirja e zinxhirëve të tyre të furnizimit nëpër botë ishte ende një ide e mirë, veçanërisht kur një virus i vogël dhe një luftë e keqe rajonale mund të ndalonin lëvizshmërinë globale të mallrave dhe njerëzve.
Përgjigja e Evropës dhe e Amerikës ndaj pushtimit rus të Ukrainës zbulon jo vetëm tronditjen dhe tmerrin nga egërsia e Putinit, por një vendosmëri për të rikthyer një rend botëror neoliberal që ishte harruar. Evropa dhe Amerika kanë riparuar me shpejtësi një aleancë të shkatërruar Atlantike. Ata kanë ringjallur frymën e Kartës së Atlantikut, të rënë dakord nga Roosevelt dhe Churchill në vitin 1941, që kërkonte rivendosjen e vlerave dhe parimeve që nazistët synonin aq shumë t’i shkatërronin: sundimin e ligjit, respektimin e integritetit territorial të kombeve, e drejta e popujve për të qenë të lirë dhe të vetëqeverisur, dhe ndjekja e prosperitetit ekonomik nëpërmjet paqes dhe tregtisë dhe jo përmes luftës dhe pushtimeve.

Edhe masat perëndimore kundër Rusisë kanë për qëllim ringjalljen e botës së djeshme. Sanksionet janë, me të vërtetë, ndër më të rëndat dhe më gjithëpërfshirëset e vendosura ndonjëherë ndaj një vendi. Në skenarin më të dëshirueshëm të Perëndimit, Putini do të dobësohet deri në pikën ku duhet të tërhiqet ose të shohë që regjimi i tij do të shpërthej. Kjo potencialisht do të ringjallte liberalizmin rus dhe do ta vendoste vendin në një rrugë që do të arrinte kulmin me riintegrimin e tij përfundimtar në një komunitet global neoliberal.
A do të kenë sukses Evropa dhe Amerika në këtë përpjekje? Dikush shpreson kështu. Duket më shumë gjasa që konflikti të bëhet një luftë e ngrirë, me Ukrainën duke u bërë si Koreja e re – e ndarë jo mes Veriut dhe Jugut, por midis Lindjes dhe Perëndimit, me Ukrainën që tërhiqet gjithnjë e më shumë në “Perëndim” siç ishte dikur Koreja e Jugut. Në këtë skenar, Rusia, me një copëz të Ukrainës lindore në zotërim të saj, do të bëhej më shumë si Koreja e Veriut: e izoluar, autoritare dhe e varfër, por me një arsenal të rrezikshëm bërthamor dhe me Kinën si një aleat të heshtur, por të palëkundur.

Këto mund të mos jenë rezultatet afatgjata të krizës në Ukrainë. Liberalizmi mund të triumfojë dhe një ekonomi politike neoliberale mund të ringjallet. Por një fitore e tillë nuk do të vijë lehtë. Dhe edhe nëse arrihet një e tillë, rendi ekonomik neoliberal nuk mund të rivendoset me sukses për një afat të gjatë pa një llogari serioze me të metat e tij: një tolerim të një niveli shumë të madh pabarazie ekonomike dhe sociale; një hezitim për të njohur dhe ndihmuar ata që kanë vuajtur ekonomikisht; dhe një fluks pushteti politik larg legjislativave kombëtare dhe drejt organizatave ndërkombëtare, private dhe publike. Nuk do të mjaftojë, me fjalë të tjera, thjesht ringjallja e idealeve të Kartës së Atlantikut, apo të OBT-së. Kombet dhe aleancat kanë nevojë për karta të reja për shekullin e njëzet e një, të përshtatshme për sfidat e kohës sonë./Unherd- shqipëruar nga Zoom.al/

Shënim: Gary Gerstle është Profesor Emeritus i Historisë Amerikane në Universitetin e Kembrixhit dhe autor i Ngritja dhe rënia e rendit neoliberal: Amerika dhe bota në epokën e tregut të lirë (2022)