Për ta zbuluar, gazetari që mbulon shkencën në BBC, David Robson, foli me Anna Katharina Schaffner, një historiane kulturore dhe trajnere ekzekutive e specializuar në çështjet e lodhjes ekstreme. Libri i saj i ri, “Exhausted: An A-Z for the Weary”, shqyrton historinë dhe shkencën e rraskapitjes dhe ofron këshilla të bazuara në prova për të përballuar stresin që na hedh jeta.

Cili është ndryshimi midis lodhjes dhe kolapsit?

Ankthet tona rreth energjisë – dhe mbishpenzimi i rezervave tona – janë të përjetshme. Ka shumë prova që njerëzit janë shqetësuar për rraskapitjen dhe shkaqet e saj, që nga Kina e lashtë.

Kolapsi, në të kundërt, është një sindromë me simptoma shumë specifike. Përkufizohet si një sëmundje profesionale që manifestohet në energji dhe efikasitet të reduktuar, e kombinuar me “depersonalizim”, që do të thotë një qëndrim më cinik ndaj njerëzve me të cilët punojmë ose organizatave për të cilat punojmë.

Nëse rraskapitja është një spektër, atëherë kolapsi është në skajin e mprehtë të spektrit. Është një gjendje shumë e rëndë. Disa njerëz me djegie mund të ndihen plotësisht të paaftë. Trupat e tyre po thonë jo dhe ndalojnë së funksionuari. Ata shpesh duhet të ndryshojnë profesion dhe mund të duhen vite për t’u rikuperuar.

Pse kolapsi mendor dhe fizik po bëhet më i zakonshëm?

Ka shumë studime që tregojnë se kolapsi është në rritje në të gjithë botën, në shumë fusha të ndryshme të punës. Mendoj se kjo është pjesërisht, sepse ne po luftojmë me një kulturë pune më të pasigurt dhe konkurruese. Është gjithashtu për shkak se ne priremi të mbivlerësojmë punën; ai shfaqet në qendër të universit tonë emocional. Ne presim kaq shumë punë këto ditë: jo vetëm status dhe të ardhura, por legjitimim. Ne duam që ajo të sigurojë një ndjenjë qëllimi dhe një mundësi për vetë-realizim.

Në të kaluarën, kufijtë midis punës dhe kohës së lirë ishin më të qartë, por tani, me teknologjinë moderne ne jemi gjithmonë të lidhur. Nëse nuk jemi shumë të disiplinuar, e kemi shumë të vështirë të shkëputemi nga puna dhe të mos kontrollojmë emailet ose mesazhet. Kjo do të thotë që mendimet tona sillen rreth punës gjatë gjithë kohës.

Cilët janë shkaktarët kryesorë të kolapsit?

Hulumtimet tregojnë se gjashtë arsyet kryesore për kolapsin janë ngarkesat e tepërta të punës, autonomia e pamjaftueshme, shpërblimet e pamjaftueshme, shpërbërja e komunitetit, mospërputhja e vlerave dhe padrejtësia.

Faktori i padrejtësisë është ndoshta më i rëndësishmi që has me klientët e mi. Mungesa e vlerësimit mund të shkaktojë dhimbje të jashtëzakonshme sociale. Disa studime tregojnë se mungesa e vlerësimit mund të dyfishojë rrezikun e kolapsit. Kjo është dëshpëruese, sepse është kaq e lehtë për t’u dhënë, megjithatë shumë menaxherë janë të tmerrshëm për t’i bërë njerëzit të ndihen të vlerësuar.

Si i përkeqësojnë modelet tona të të menduarit personal streset nga të cilat kemi frikë?

Ekziston një lidhje e provuar midis perfeksionizmit dhe kolapsit. Nëse kemi pritshmëri jorealiste të larta për atë që mendojmë se duhet të arrijmë, dhe nëse e gjykojmë punën tonë shumë ashpër, atëherë kemi shumë më tepër gjasa të kolapsojmë. Shumë njerëz kanë një “kritik të brendshëm”: një zë të brendshëm shumë negativ. Është sikur dikush të na bërtasë vazhdimisht komente negative dhe kjo mund të na largojë energjinë nga brenda.

Çfarë lloj strategjish të bazuara në prova mund t’i ndihmojnë njerëzit të përballen me ndjenjat e rraskapitjes dhe djegies?

Hapi i parë për të kapërcyer rraskapitjen është të kuptojmë preferencat tona, në mënyrë që të jemi të mençur dhe të ndërgjegjshëm për sa kohë kemi kaluar jashtë zonës sonë të rehatisë dhe të dimë se kur duhet të kthehemi për shërim. Ne gjithashtu duhet të kuptojmë stresorët tanë kryesorë dhe të identifikojmë se cilët prej tyre janë nën kontrollin tonë dhe cilët prej tyre nuk janë nën kontrollin tonë.

Në punën time si trajnere, unë përdor gjithashtu parimet e Terapisë së Pranimit dhe Përkushtimit (ACT). Komponenti i pranimit është ideja se është normale të kesh mendime dhe ndjenja “negative” si frika, zemërimi dhe trishtimi, dhe nuk duhet domosdoshmërisht t’i luftosh ato në këtë moment. Me forma të tjera terapie, mund të përpiqeni të krijoni prova për të vërtetuar se kritiku juaj i brendshëm është i gabuar, por mund të kushtojë shumë energji njohëse të përpiqesh të arsyetosh dhe të racionalizosh me këto gjendje mendore. Duke përdorur ACT, ne në vend të kësaj përpiqemi të “shkatërrohemi” nga ato mendime dhe emocione negative, duke mbajtur qëndrimin e një vëzhguesi objektiv. Në vend që të thoni, “Jam vërtet i zemëruar për x, y dhe z”, ju mund të thoni “Kam vënë re se po përjetoj zemërim” – dhe ky ndryshim i thjeshtë në perspektivë na jep një ndjenjë largësie, së bashku me më shumë kontroll dhe fuqi.

Ndjenjat e lodhjes janë shqetësuese të zakonshme dhe në disa raste, kolapsi mund të jetë jashtëzakonisht dobësues. Pra, çfarë mund të bëjmë për të trajtuar këtë sëmundje?

Është një teknikë shumë e fuqishme për njerëzit që janë kritikët e tyre më të këqij. Nëse e gjeni veten duke menduar vazhdimisht se jeni i keq në punën tuaj, jo tërheqës ose i padëshiruar, mund të vini re me vetëdije se ky është kritiku juaj i brendshëm duke folur, pa u kapur shumë nga mendimet ose pa i marrë kritikat shumë seriozisht.

Ne mund të mendojmë për trurin tonë si të ngjashëm me një rrip transportieri sushi: ai paraqet një rrjedhë të vazhdueshme enësh që kalojnë pranë nesh. Disa prej tyre duken tërheqëse dhe disa jo. Nuk kemi pse të marrim secilin dhe ta hamë. Pjesa e pranimit është të mësojmë të lëmë enët më pak ushqyese të kalojnë pranë nesh pa u angazhuar.

Në karrierën tuaj si historiane kulture, ju keni shqyrtuar gjithashtu historinë e vetë-ndihmës. Cilat teknika të lashta mund të përdorin njerëzit për të plotësuar parimet e ACT?

Ne mund të përdorim filozofinë e lashtë stoike për të menaxhuar pritshmëritë tona. Ka një frazë të bukur nga Marcus Aurelius që thotë: “Vetëm një i çmendur del për të kërkuar fiq në dimër”. Ajo kap idenë se shumë prej nesh kanë pritshmëri shumë jorealiste për jetën në përgjithësi dhe gjithashtu për jetën tonë të brendshme. Nëse pritjet tona janë të gabuara, ne vetëm mund të zhgënjehemi. Ne kërkojmë, për shembull, të zgjedhim emocionet e mira dhe të heqim qafe ato që nuk na pëlqejnë veçanërisht, në mënyrë që të jemi të lumtur gjatë gjithë kohës. Kjo nuk është e dobishme, sepse ndjenjat tona natyrisht do të luhaten.

Për më tepër, pritjet tona të rritura mund të krijojnë shumë turp dhe faj për përjetimin e emocioneve negative. Në ACT kjo quhet “dhimbje e pistë”: ne nuk përjetojmë vetëm zemërim ose trishtim, por i shtojmë asaj një shtresë shtesë vuajtjeje.

E njëjta gjë vlen edhe për ndjenjat tona të energjisë: do të ketë ditë ose muaj kur nivelet tona të energjisë janë më të larta, dhe më pas do të ketë raste kur nivelet tona të energjisë do të jenë më të ulëta. Dhe duke marrë një qasje më stoike ndaj këtyre luhatjeve mund të na pengojë të shtojmë një barrë të mëtejshme mendore.

Ju përmendët më herët se puna ka marrë një rol tepër qendror në jetën tonë. Çfarë mund të bëjmë për t’u shkëputur?

Kur ne jemi krejtësisht të ngatërruar në punën tonë dhe identiteti ynë është përfshirë me të, mund të jetë vërtet shumë e frikshme të ndalemi dhe madje të mendojmë të bëjmë diçka tjetër. Sepse sa më shumë kohë dhe energji i kushtojmë punës, aq më të zbrazëta bëhen fushat e tjera të jetës sonë. Vetëm kur ndalojmë së punuari dhe shikojmë përreth, shohim të gjitha këto “dhoma” bosh. Është shumë e rëndësishme që gradualisht të ndërtojmë burime të tjera kuptimi, gëzimi dhe kënaqësie në jetën tonë, në mënyrë që puna të mos jetë gjithçka që kemi.

Një ide e mirë mund të jetë të merresh me një hobi. Ato duhet të jenë “aktivitete jo instrumentale” që janë plotësisht të lira nga një etikë konkurruese ose nxitje për rritjen e produktivitetit. Ideja është të heqësh atë presion për arritje. Qëllimi i vetëm i një hobi duhet të jetë të na japë kënaqësi dhe t’i lejojmë vetes të përjetojmë paqe mendore duke u angazhuar në një aktivitet të gëzueshëm që nuk na çon askund. /Marrë nga BBC – Përgatiti në shqip, Zoom.al