Katërmbëdhjetë vjet më parë, ekipi i Bushit regjistroi këshillat e tij për administratën e ardhshme të Presidentit Barack Obama në 40 memorandume të klasifikuara nga Këshilli i Sigurisë Kombëtare, pjesë e asaj që është përshëndetur gjerësisht nga të dyja palët si një model tranzicioni midis presidentëve të partive të ndryshme. Për herë të parë, ato memorandume tani janë deklasifikuar, duke ofruar një dritare se si bota iu shfaq një administrate në largim pas tetë vjetësh të shënuar nga lufta, terrorizmi dhe trazirat.

Tridhjetë nga memorandumet janë riprodhuar në “Hand-Off: Politika e Jashtme që George W. Bush i kaloi Barack Obamës”, një libër i ri i redaktuar nga Stephen J. Hadley, këshilltari i fundit i Bushit për sigurinë kombëtare, së bashku me tre anëtarë të stafit të tij, dhe do të publikohet nga Instituti Brookings të mërkurën. Memorandumet shtohen në një turne të horizontit të sfidave ndërkombëtare që prisnin Obamën dhe ekipin e tij në janar 2009, me trupat amerikane ende në luftime në dy luftëra dhe kërcënime të tjera të ndryshme për sigurinë amerikane.

“Ato ishin krijuar për t’i dhënë administratës së ardhshme atë që duhej të dinin për çështjet më kritike të politikës së jashtme dhe të sigurisë kombëtare me të cilat do të përballeshin,” shkroi Bush në një parathënie të librit. “Memorandumet u tregonin atyre sinqerisht atë që ne mendonim se kishim arritur – ku kishim sukses dhe ku kishim dështuar – dhe çfarë pune mbetej për të bërë.”

Tranzicioni midis Bushit dhe Obamës erdhi në një moment të brishtë për vendin, i cili ishte në grahmat e një krize financiare globale, edhe pse po përballej me sfida të tjera të jashtme. Por edhe pse Obama kishte sulmuar politikat e Bushit gjatë fushatës së tij, veçanërisht në luftën në Irak, ekipet e tyre punuan së bashku me kolegjialitet të pazakontë gjatë qarkullimit.

Secila prej memorandumeve fokusohet në një vend të ndryshëm ose në një fushë të ndryshme të politikës së jashtme, duke shqyrtuar për ekipin e ri atë që kishte bërë administrata e Bushit dhe si e pa rrugën përpara.
Në libër, Hadley dhe ekipi i tij, të udhëhequr nga Peter D. Feaver , William C. Inboden dhe Meghan L. O’Sullivan, shtojnë postshkrime të shkruara në ditët aktuale për të reflektuar se ku memorandumet e tranzicionit e kanë marrë atë të drejtë ose të gabuar dhe çfarë ka ndodhi në të tre presidencat që atëherë.

Iraku ishte qendror në politikën e jashtme të administratës së Bushit dhe ende një problem i acaruar, ndërsa ai po largohej nga detyra, por rritja e tij e trupave shtesë dhe një ndryshim në strategjinë në vitin 2006 kishin ndihmuar në uljen e vdekjeve civile me gati 90%. Këto lëvizje hapën gjithashtu rrugën për marrëveshjet që Bush nënshkroi me Irakun për të tërhequr të gjitha trupat amerikane deri në fund të vitit 2011, një kornizë kohore që Obama e miratoi në thelb.

Memorandumi i Irakut, i shkruar nga Brett McGurk, i cili vazhdoi të punojë për Obamën, Presidentin Donald Trump dhe Presidentin Joe Biden, nuk ofroi përmbledhje se si filloi lufta mbi inteligjencën e rreme për armët e shkatërrimit në masë, por pranoi se sa keq kishte shkuar lufta.

“Strategjia e rritjes rivendosi tendencat negative dhe vendosi kushtet për stabilitet afatgjatë”, thuhet në memorandum. “18 muajt e ardhshëm, megjithatë, mund të jenë më të rëndësishmit nga pikëpamja strategjike në Irak që nga rënia e Sadam Huseinit”, shtoi ai, duke e shprehur atë me ngjyra të theksuara. Duke iu referuar Al-Kaidës së Irakut, ajo tha se, “është në rënie, por jo jashtë dhe një seri zgjedhjesh do të përcaktojnë të ardhmen e Irakut.”

Memorandumi paralajmëroi ekipin e Obamës se situata mund të zgjidhet sërish: “Nuk ka asnjë formulë magjike në Irak. Ndërsa politika jonë është tani në një kurs më të qëndrueshëm dhe të qëndrueshëm, ne duhet të presim goditje në sistemin që do të kërkojnë një qasje fleksibël dhe pragmatike të paktën përmes formimit të qeverisë në tremujorin e parë të 2010-ës.

Memorandumi përfshinte një paralajmërim që do të përfshihej në një debat të mëvonshëm. Ndërsa marrëveshja e Bushit kërkonte një tërheqje të vitit 2011, memorandumi raportonte se udhëheqësit irakianë “na kanë thënë se do të kërkojnë një marrëveshje pasuese për trajnimin dhe forcat logjistike (dhe ndoshta disa operacione speciale) pas vitit 2011”. Obama u përpoq të negocionte një marrëveshje të tillë pasuese, por bisedimet dështuan dhe aleatët e tij më vonë hodhën poshtë nocionin se dikush kishte pritur ndonjëherë një zgjatje të tillë.

Në postshkrimin e saj në memon e Irakut, O’Sullivan bëri patinazh lehtësisht mbi kallëzuesin e rremë për luftën (“inteligjencën që u vërtetua tragjikisht e gabuar”) dhe supozimet e gabuara (“një kolaps i paparashikuar i rendit dhe i institucioneve irakiane”). Por ajo ishte më e shtrirë në lidhje me “të metat e strategjisë 2003-2006”, të cilën ajo e përcaktoi si “besimin e gabuar” se pajtimi politik do të çonte në përmirësimin e sigurisë, nivele të pamjaftueshme të trupave, “një afat kohor shumë agresiv për kalimin” në kontrollin irakian dhe “një dështim për të marrë ndikimin iranian më drejtpërdrejt”.

“Përvoja e Amerikës në Irak tregon se ajo nuk është as e plotfuqishme dhe as e pafuqishme,” shkroi ajo. “Ai ka aftësinë të ndihmojë vendet të bëjnë ndryshime dramatike. Por nuk duhet të nënvlerësojë kohën, burimet dhe energjinë e konsiderueshme që kërkon një gjë e tillë – dhe rëndësinë dërrmuese të një partneri lokal të përkushtuar dhe të aftë.” Për më tepër, shtoi ajo, “përpjekjet e rëndësishme për të rindërtuar vendet duhet të ndërmerren vetëm kur interesat vërtet jetike të SHBA janë në rrezik”.

Ekipi i Bushit nxori përfundime të ngjashme për Afganistanin. “Rrallëherë, nëse ndonjëherë, burimet e dhëna Afganistanit ishin në përpjesëtim me qëllimet e përqafuara,” shkruan O’Sullivan dhe dy kolegë në një passhkrim për atë memorandum. “Politikbërësit mbivlerësuan aftësinë e Shteteve të Bashkuara për të prodhuar një rezultat” dhe “nënvlerësuan ndikimin e variablave jashtë kontrollit të SHBA”.

Disa nga memorandumet nënvizuan se sa shumë ka ndryshuar në 14 vitet e fundit – dhe sa jo. Duke hapur rrugën për administratat që pasuan, ekipi i Bush-it e pa Indinë si një vend të pjekur për aleancë – dhe në fakt lidhjet e përmirësuara të saj me Indinë shiheshin si një nga sukseset e politikës së jashtme të saj – edhe pse e shihte Pakistanin si dyfish dhe të pabesueshëm.

Administrata e Bushit shpenzoi shumë energji duke u përpjekur të negocionte marrëveshjet për të eliminuar programin e armëve bërthamore të Koresë së Veriut dhe, në një masë më të vogël, të Iranit, pa dobi, ashtu si pasuesit e saj. Por ndihmësit e Bushit arritën në përfundimin se angazhimi diplomatik e ndaloi Korenë e Veriut nga aktet provokuese dhe arritën të besonin se gabimi i tyre mund të kishte pritur shumë nga bisedimet.
“Mund të bëhet një argument se Shtetet e Bashkuara kishin një fokus shumë intensiv në problemin bërthamor të Koresë së Veriut”, thuhej në postshkrimin e memon të Koresë së Veriut. “Në vend që të kërkonte të frenonte ose ‘karantinonte’ programin, administrata e Bush vendosi një pengesë shumë të lartë për eliminimin e programit.”
Memorandumet tregojnë se sa shumë politikëbërësit amerikanë në të dyja palët në atë kohë kishin ende shpresë për marrëdhënie konstruktive me Rusinë dhe Kinën. Memorandumi mbi Kinën nxiti një angazhim të gjerë personal midis liderëve, duke vlerësuar ndërveprimet e Bushit me homologët e tij kinezë për krijimin e “një rezervë vullneti të mirë” midis dy fuqive.

Memorandumi mbi Rusinë përfundon se “strategjia e diplomacisë personale të Bushit pati sukses të hershëm”, por pranoi se lidhjet ishin përkeqësuar, veçanërisht pas pushtimit të Rusisë në ish-republikën sovjetike të Gjeorgjisë në vitin 2008. Memorandumi paralajmëroi parashikues për ambiciet e ardhshme të Rusisë.

“Përpjekjet e Rusisë për të sfiduar integritetin territorial të Ukrainës, veçanërisht në Krime, e cila është 59% etnikisht ruse dhe është shtëpia e Flotës së Detit të Zi të marinës ruse, duhet të parandalohen”, paralajmëroi memo pesë vjet përpara se forcat ruse të kapnin Krimenë dhe 13 vite përpara se të pushtonin pjesën tjetër të vendit. Memorandumi shtoi se “Rusia do të shfrytëzojë varësinë e Evropës nga energjia ruse” dhe do të përdorë mjete politike “për të krijuar pyka midis Shteteve të Bashkuara dhe Evropës”.

Megjithatë, sado ndriçuese që janë memorandumet, ato gjithashtu theksojnë se sfidat e mëdha në skenën ndërkombëtare rrallë zgjidhen për mirë, por në vend të kësaj lihen trashëgim nga një administratë në tjetrën, madje edhe në formë të evoluar. Kështu janë edhe sukseset dhe dështimet. /Peter Baker, New York Times – Përgatiti në shqip – Zoom.al