Kriza mes Ukrainës dhe Rusisë, pavarësisht disa përpjekjeve diplomatike, ka arritur një nivel veçanërisht të lartë tensioni. Por cilat janë shkaqet e kësaj krize? Cila është origjina e një lufte që – për disa vëzhgues – tashmë ka filluar?

1. Cila është origjina e konfliktit midis Rusisë dhe Ukrainës?

Në shkurt të vitit 2014, populli ukrainas rrëzoi presidentin pro-rus Viktor Janukoviç, duke krijuar një qeveri të përkohshme pro-evropiane që nuk njihet nga Moska.

Vladimir Putin u përgjigj duke aneksuar Krimenë dhe duke inkurajuar revoltën e separatistëve pro-rusë në Donbas, një rajon në juglindje të vendit.

Sot brezat e rinj po e shtyjnë Ukrainën drejt Europës dhe presidenti aktual, Volodimir Zelenskij – i zgjedhur në vitin 2019 – është gjithashtu i afërt me Perëndimin.

Konflikti, megjithatë, ka rrënjë më të lashta dhe më të thella. Presidenti rus beson se vendi i tij ka një “të drejtë historike” mbi Ukrainën, e cila ishte pjesë e Bashkimit Sovjetik deri në rënien e vitit 1991: ai gjithashtu shkroi hapur në një artikull të gjatë të publikuar vitin e kaluar, në të cilin ai përcakton Rusinë dhe Ukrainën “një komb”.

Rënia e Bashkimit Sovjetik la plagë të thella te një pjesë e popullit rus: vetë Putini e kishte quajtur atë “katastrofa më e madhe gjeopolitike” dhe se Ukraina ishte humbja më e dhimbshme.

Shumë njerëz, shkruan David Sanger në gazetën amerikane “New York Times”, besojnë se Putini tani e konsideron veten “në një mision për të korrigjuar këtë gabim”.

Gjithashtu, vitin e kaluar, Ukraina miratoi një ligj që ndalon 13 oligarkë të zotërojnë media për të ndikuar në politikë, duke synuar drejtpërdrejt mikun e Putinit, Viktor Medvedchuck, një nga njerëzit më të pasur në botë.

Përveç aktivitetit të tij me cisternat e naftës, në fakt, Medvechuck – i cili është ende në arrest shtëpiak, i akuzuar për një tradhti tjetër – është lideri i partisë kryesore pro-ruse të Ukrainës, Platforma Opozitare dhe është pronar i një televizioni.

Më perandorinë e tij ai transmetoi propagandën nga Moska dhe ndikoi në politikën e Ukrainës. Menjëherë pas arrestimit të tij, Putin filloi të grumbullonte trupa në kufi.

2. Çfarë lidhje ka NATO me gjithë këtë konflikt?

Ukraina dëshiron të anëtarësohet në NATO, por Rusia është kundër. Tashmë në vitin 2008 – pas Samitit të Bukureshtit dhe para ardhjes së qeverisë pro-evropiane të pa njohur nga Putini – Kievi po punonte për t’u bashkuar me Aleancën Atlantike, e cila, megjithatë, nuk mund të pranojë anëtarë të rinj të përfshirë tashmë në konflikte.

Për më tepër, për t’u pranuar, Ukraina duhet të luftojë korrupsionin që mbizotëron në vend dhe të ndërmarrë një rrugë reformash politike dhe ushtarake. Prandaj, në këtë moment, një hyrje në NATO është shumë e pamundur, madje edhe për opozitën ruse: për Putinin, hyrja e Ukrainës në Aleancën Atlantike do të ishte pika pa kthim, edhe pse Rusia nuk ka formalisht asnjë fuqi, veto.

Ukraina, nga ana tjetër, po kërkon një afat kohor të saktë për t’u bashkuar me Aleancën Atlantike.

Edhe presidenti i Shteteve të Bashkuara të Amerikës, Joe Biden, në mënyrë indirekte i është përgjigjur kësaj pyetjeje: “Mundësia e anëtarësimit të Ukrainës në NATO në një afat të shkurtër është shumë e largët”, tha ai. Ndërkohë, ndërhyrja ruse ka ripërtërirë gjithashtu ambiciet e vendeve si Finlanda dhe Suedia, të cilat Moska do të donte t’i mbante jashtë Traktatit të Atlantikut të Veriut.

3. Pse Rusia ka frikë nga zgjerimi i NATO-s?

Aktualisht, vetëm 6% e kufijve të Rusisë prekin vendet e NATO-s, sipas Departamentit Amerikan të Shtetit. Megjithatë, Ukraina ndan një kufi prej 2.200 kilometrash të gjatë me Rusinë.

Kremlini dëshiron mbi të gjitha të ruajë sferën e tij të ndikimit në zonë dhe synon që NATO të heqë dorë nga aktivitetet e saj në Evropën Lindore, duke u kthyer në situatën e vitit 1997. Që atëherë, janë bërë anëtarë të Aleancës Atlantike: Republika Çeke, Hungaria, Polonia, Bullgaria, Estonia, Letonia, Lituania, Rumania, Sllovakia, Sllovenia, Shqipëria, Kroacia, Mali i Zi dhe Maqedonia e Veriut.

Kjo do të thotë se NATO-s do t’i duhet të tërheqë trupat e saj nga Polonia dhe tre republikat baltike, si dhe raketat e saj nga Polonia dhe Rumania.

Moska akuzon NATO-n për furnizimin e Ukrainës me armë dhe Shtetet e Bashkuara për nxitje të tensioneve.

Kjo është arsyeja pse Putin, duke folur pas takimit të tij me Macron më 7 shkurt, përmendi edhe arsenalin e tij atomik: “A e kuptoni apo jo, që nëse Ukraina hyn në NATO dhe përpiqet të rimarrë Krimenë me mjete ushtarake, vendet evropiane do të jenë automatikisht të përfshira në një luftë me Rusinë? Natyrisht, potencialet ushtarake të Rusisë dhe NATO-s janë të pakrahasueshme dhe ne e dimë këtë. Por ne gjithashtu e dimë se Rusia është një nga vendet me armë bërthamore dhe se për disa komponentë e kalon nivelin e disa vendeve. Nuk do të ketë fitues. Ju evropianët do të tërhiqeni në një luftë kundër vullnetit tuaj”.

4. Putin thotë se nuk do të pushtojë Ukrainën: a është e besueshme?

Faktet tregojnë për një situatë tjetër: më së shumti vendosja masive e ushtarëve përgjatë kufirit, mbështetja për separatistët e Donbasit – të cilëve janë pajisur me gjysmë milioni pasaporta ruse – dhe kërcënimi i pasojave të rënda nëse Ukraina do të bënte diçka provokuese.

Putin gjithashtu ka sulmuar Çeçeninë në vitin 1999, Gjeorgjinë në 2008-ën, vetë Ukrainën në 2014-ën dhe ka hyrë Siri në 2015-ën.

Siç vëren Henry Foy në gazetën “Financial Times”, një qasje mjaft e pazakontë ndaj diplomacisë moderne po ndodh gjithashtu: Shtëpia e Bardhë, NATO dhe Bashkimi Evropian po shpërndajnë informacione inteligjente, kërcënime dhe akuza të llojeve të ndryshme – materiale zakonisht të rezervuara për negociata  për të shmangur një luftë.

E gjithë kjo, sqaron korrespondenti i Brukselit i së përditshmes britanike, ka ekspozuar para publikut botëror ndarjet e frontit perëndimor se si të sillet me Rusinë.

5. Por si e justifikon Putin vendosjen e ushtarëve në kufi?

Rusia beson se mund të lëvizë trupat sipas dëshirës brenda territorit të saj, shpjegon korrespondenti i BBC-së, Steve Rosenberg nga Moska. Jo vetëm kaq: stërvitjet (“të planifikuara”) po zhvillohen edhe me Bjellorusinë në kufirin ukrainas.

6. Pse Shtetet e Bashkuara janë të interesuara për Ukrainën?

Presidenti amerikan nuk kërkoi një konfrontim me rusët: axhenda e tij ishte ndryshe. Biden është i bindur se kriza e Ukrainës është e mbushur me rreziqe edhe nga ana e politikës së brendshme. Arsyeja është shumë e thjeshtë.

Nëse Putini del blof ose përfundimisht arrin në një marrëveshje, shumë njerëz do t’i njohin meritat.

Por nëse lideri rus sulmon dhe paralizon gjysmën e Perëndimit, atëherë të gjithë do të kërkojnë përgjegjësitë, “dobësinë” e Bidenit.

Në fillim të vitit 2021, administrata amerikane mendoi se mund të “stabilizonte” marrëdhëniet me Kremlinin, duke ofruar bashkëpunim për terrorizmin dhe një plan gradual çarmatimi.

Sot ajo është e detyruar, pavarësisht vetvetes, se duhet të përditësojë linjën politike, duke u përgatitur për një përballje me Moskën si në vitet 1960. Për më tepër, Shtëpia e Bardhë nuk dëshiron të gjendet e papërgatitur në asnjë nivel, me koston e shfaqjes alarmante. Kjo është arsyeja pse, ndër të tjera, po u bën thirrje qytetarëve amerikanë të largohen nga Kievi.

“Ne nuk duhet të përsërisim skenat katastrofike dhe poshtëruese të panikut të parë në Kabul gushtin e kaluar”.

Shtetet e Bashkuara, me siguri duan të kufizojnë ndikimin e Vladimir Putinit – kanë frikë nga zgjerimi rus në Evropën Lindore – dhe të mbrojnë parimin se çdo vend ka të drejtë të zgjedhë fatin dhe aleancat e veta: jo vetëm për Ukrainën, por për të gjitha vendet që ishin pjesë e Paktit të Varshavës dhe që kaluan me NATO-n në vitet 1990.

“Ekziston një arsye themelore pse Shtetet e Bashkuara dhe pjesa tjetër e botës demokratike duhet të mbështesin Ukrainën në betejën e saj kundër Rusisë së Putinit”, shkruan Francis Fukuyama në “American Purpose”.

“Ukraina është një demokraci e vërtetë liberale, megjithëse në vështirësi. Popullsia është e lirë, në një mënyrë që nuk janë rusët. Ata mund të protestojnë, kritikojnë, mobilizohen dhe votojnë. Kjo është arsyeja pse Putini dëshiron të pushtojë Ukrainën: ai e sheh atë si një pjesë integrale të Rusisë, por mbi të gjitha i frikësohet demokracisë së saj, e cila mund të propozojë një model alternativ ideologjik për popullin rus.

Prandaj, sipas Fukuyama-s, Ukraina sot është shteti në ballë të betejës gjeopolitike globale midis demokracisë dhe autoritarizmit.

Për më tepër, kriza e Ukrainës i kapërcen kufijtë europianë: Kina po vëzhgon gjithashtu nga afër reagimin perëndimor, shkruan historiani, ndërsa vlerëson rreziqet e ri-inkorporimit të Tajvanit.