Ai parashikon që Italia të ndërtojë dhe menaxhojë tre qendra për pritjen e emigrantëve në Shqipëri, me shpenzimet e saj dhe nën juridiksionin e saj.

Protokolli zgjat pesë vjet dhe është i rinovueshëm në heshtje, pra pa pasur nevojë për ndonjë komunikim formal.

Marrëveshja u kritikua shumë nga aktivistët që merren me të drejtat e emigrantëve dhe u gjykua e vështirë për t’u zbatuar nga ekspertët e së drejtës ndërkombëtare, por një tjetër element shumë i diskutuar ishin kostot që Italia do të duhet të përballojë për të filluar dhe më pas për të menaxhuar të gjithë projektin, e vlerësuar në qindra milionë euro për pesë vitet e ardhshme.

Krahas kostove për ndërtimin aktual të qendrave, të cilat tashmë janë mjaft të mëdha, duhet të kemi parasysh një sërë kostosh që mund të shmangeshin ose të paktën të reduktoheshin nëse procedurat e pritjes do të kryheshin në Itali: ndër to, janë edhe ato për marrjen me qira të anijeve që do të kalojnë midis ujërave ndërkombëtare, ku do të bëhet shpëtimi, mes Italisë dhe Shqipërisë; pagesat ditore dhe sigurimet shëndetësore të personelit italian që do të punojë në qendra; aktivizimi i lidhjeve të internetit në Shqipëri dhe përgatitja e sallave për seancat, të cilat kryesisht do të zhvillohen në distancë shkruan “Il Post”.

Kostoja e përgjithshme e marrëveshjes nuk dihet, duke qenë se qeveria ende nuk ka dhënë qartë një shifër totale.

Duke shtuar të gjithë zërat e shpenzimeve të parashikuara në raportin teknik të përgatitur nga Dhoma e Deputetëve dhe Shërbimi i Buxhetit të Shtetit, arrihet në afërsisht 610 milionë euro mes viteve 2024 dhe 2028.

Ndërkohë që një hetim nga “Dataroom”, i gazetës “Corriere della Sera”, ka llogaritur kostot totale të 653 milionë eurove në të njëjtën periudhë kohore.

Marrëveshja përfshin ndërtimin e tre strukturave. E para është një pikë e nxehtë, pra një qendër për zbarkimin dhe identifikimin e emigrantëve, në Shëngjin (i njohur në italisht si San Giovanni Medua), një qytet bregdetar në veri të kryeqytetit Tiranë.

Në Gjadër, në brendësi të vendit, duhet të ndërtohet një qendër e parë e pritjes për emigrantët që kërkojnë azil, me 880 vende dhe një qendër ndalimi dhe riatdhesimi (CPR) me 144 vende.

Në shkurt, me ligjin për ratifikimin e protokollit, qeveria kishte ndarë 31.2 milionë euro për ndërtimin e tre strukturave.

Në prill, megjithatë, shifra u rrit në 65 milionë euro, me një nen të futur disi në mënyrë anormale në konvertimin e dekret-ligjit për Planin Kombëtar të Rimëkëmbjes dhe Rezistencës (PNRR).

Sipas raportit teknik, ndërtimi i qendrave të Shëngjinit dhe Gjadrit, duhet të kushtojë pak më pak se 50 milionë euro, nga të cilat 20 milionë për dy CPR-të dhe 3 milionë për hotspot-in.

Këtyre u duhen shtuar më shumë se 8 milionë euro për lidhjen e strukturave me rrjetin e ujit, rrymës dhe kanalizimeve dhe mbi një milionë euro për krijimin e 22 klasave për seancat dëgjimore me mjete elektronike.

Procesi i vlerësimit të kërkesave për azil të emigrantëve të ndaluar në Shqipëri do të jetë mjaft i ndërlikuar, veçanërisht nga pikëpamja teknike dhe logjistike.

Vetëm emigrantët meshkuj, në moshë, me shëndet të mirë dhe që vijnë nga vende “të sigurta”, pra ku qeveria italiane beson se respektohen të drejtat themelore dhe rendi demokratik, do të mund të futen në vend (në realitet, përkufizimi shpesh i atribuohet në mënyrë arbitrare edhe vendeve ku shkeljet e këtyre të drejtave janë sistematike).

Sipas dekretit “Cutro”, të miratuar nga qeveria Meloni majin e kaluar, kërkesat për azil të paraqitura nga qytetarët e vendeve “të sigurta” duhet të ndjekin një procedurë të përshpejtuar, e cila duhet të përfundojë në maksimum 28 ditë. Në Itali kërkesat për azil shqyrtohen nga të ashtuquajturat komisione territoriale.

Ato duhet të vlerësohen rast pas rasti, duke marrë parasysh situatën specifike të çdo emigranti dhe rreziqet ndaj të cilave ai ose ajo mund të ekspozohet në rast refuzimi.

Është një punë komplekse, për të cilën shpesh mungojnë burimet dhe figurat profesionale, si përkthyesit apo ndërmjetësit kulturorë.

Procedurat e përshpejtuara e ndërlikojnë më tej punën e Komisioneve: zyrtarët duhet të organizojnë një seancë dëgjimore brenda shtatë ditëve nga marrja e një kërkese të re për azil dhe të marrin një vendim brenda dy ditëve në vijim. Në rast të një rezultati negativ, emigranti ka dy javë për të bërë ankim.

Në rastin e qendrave në Shqipëri, gjithçka do të bëhet në distancë: emigrantët do të qëndrojnë në qendrat e Gjadrit, ndërsa avokatët, përkthyesit, komisionerët territorialë dhe gjyqtarët do të jenë në Itali.

Për këtë arsye është e nevojshme të krijohen dhoma në CPR për të lejuar mbajtjen e seancave, të pajisura me kompjuterë, kamera ueb, mikrofona dhe lidhje interneti.

Është një zgjidhje shumë e kritikuar nga aktivistët dhe ekspertët e së drejtës ndërkombëtare, sepse në fakt e bën jashtëzakonisht të vështirë për një emigrant që të jetë në gjendje të shpjegojë situatën e tij dhe të merret me efektivitet me një avokat ose organizata të tjera që mund t’i ndihmojnë.

Në rast se nuk është e mundur të organizohen seanca apo takime në distancë, avokatët dhe përkthyesit do të mund të shkojnë në Shqipëri “me shpenzimet e shtetit”, duke përfituar një rimbursim shpenzimi deri në 500 euro.

Raporti teknik parashikon se këto udhëtime do të kushtojnë 3.2 milionë euro në vitin 2024 dhe 6.5 milionë euro për çdo vit nga viti 2025 deri në vitin 2028.

Më tej, për të lehtësuar shqyrtimin e kërkesave për azil të paraqitura nga Shqipëria, do të përfshihet stafi i Komisionit Territorial të Romës, me krijimin maksimumi të pesë seksioneve të reja. Kjo do të kushtojë 2.6 milionë euro në vitin 2024 dhe gati 4 milionë për secilin nga katër vitet e ardhshme.

Marrëveshja parashikon gjithashtu që brenda qendrave të punojnë vetëm personat e punësuar në Itali, të transferuar përkohësisht në Shqipëri: përveç pagës do të marrin edhe një dietë ditore, siç pritet në rastin e pjesëmarrjes në misione ndërkombëtare dhe të gjitha shpenzimet e udhëtimit do të jenë të mbuluara, dhoma dhe pritja, për një investim total prej më shumë se 250 milionë euro në pesë vjet.

Më pas, shtohen kostot e sigurimeve shëndetësore për punonjësit që punojnë në Shqipëri, që do të kushtojnë 900 mijë euro në 2024 dhe më pas 1.7 milionë euro në vit.

Një burg i vërtetë do të ndërtohet edhe brenda Gjadrit, me një kapacitet maksimal prej 20 të paraburgosurish, në rast se vendoset që disa emigrantë të mbajtur në qendra, të shkojnë në paraburgim paraprak.

Ndërtimi i strukturës do të kushtojë 8 milionë euro, por një nga pikat më të diskutuara ka të bëjë me dërgimin e 46 punonjësve të Policisë së Burgjeve nga Italia në Shqipëri: më shumë se dy gardianë për të burgosur, katërfishi i mesatares italiane, që është një oficer për çdo 1.96 të burgosur.

Gennarino De Fazio, Sekretari i Përgjithshëm i Shoqatës së Sindikatave UIL për Policinë e Burgjeve, thotë se ka një “disproporcion të madh” midis numrit të oficerëve që do të dërgohen në Shqipëri dhe atyre që normalisht janë në detyrë në burgjet italiane.

Ashtu si punonjësit e tjerë të qendrave, agjentët nuk do të transferohen zyrtarisht në Shqipëri, por do të “dërgohen në detyrë, me një kompensim mjaft të konsiderueshëm, ushqim dhe akomodim të paguar dhe udhëtime të paguara nga administrata”. Megjithatë, selia e tyre zyrtare do të qëndrojë në Itali dhe rotacioni i stafit pritet çdo gjashtë muaj.

Formalisht agjentët që do të dërgohen në Shqipëri nuk janë emëruar ende, por sipas De Fazios tashmë është gati një listë me persona: “U bë një thirrje për tender, ku morën pjesë më shumë se një mijë agjentë, pikërisht për shkak të kushteve të punës në Itali janë absolutisht të pafavorshme”, krahasuar me ato që ofron marrëveshja mes Italisë dhe Shqipërisë, thotë ai.

Një kosto tjetër që lidhet me zhvendosjen e pritjes, është ajo e marrjes me qira të anijeve shtesë që kalojnë midis ujërave ndërkombëtare, ku duhet të bëhet shpëtimi, mes Italisë dhe Shqipërisë.

Raporti teknik parasheh shpenzime prej 15 milionë euro në vitin 2024 dhe 80 milionë të tjera deri në vitin 2028.

Sipas marrëveshjes, emigrantët duhet të qëndrojnë në Shqipëri vetëm për periudhën rreptësisht të nevojshme për shqyrtimin e kërkesave për azil, dhe për rrjedhojë maksimumi 28 ditë.

15 janarin e kaluar, gjatë një seance në Dhomë, zëvendësministri i Jashtëm, Edmondo Cirielli (Vëllezërit e Italisë) konfirmoi se emigrantët, kërkesat e të cilëve për azil nuk vlerësohen brenda 28 ditëve, do të duhet të sillen në Itali.

Udhëtimet e tjera detare midis dy vendeve do të varen nga mënyra se si do të përzgjidhen emigrantët që kualifikohen për të shkuar në Shqipëri dhe ata që do të duhet të sillen në Itali dhe t’i nënshtrohen procedurave normale të pritjes.

Cirielli tha se është e mundur që ndarja të bëhet direkt në bordin e anijes që kryen shpëtimin: pas një kontrolli fillestar, emigrantët më të rrezikuar do të qëndrojnë në bordin e anijes, e cila do të shkojë në Itali, ndërsa të tjerët do të transferohen në një anije tjetër, nisur për në Shqipëri.

Do të ishte një mekanizëm i mundimshëm, i cili paraqet disa probleme ligjore dhe rrezikon të mos garantojë trajtim të drejtë për të gjithë personat e shpëtuar.

“Nuk është e mundur të bëhet një përzgjedhje në anije, duke qenë se operacionet e shpëtimit duhet të kryhen në mënyrë jodiskriminuese dhe të përfundojnë në kohën më të shkurtër të mundshme”, thotë Gianfranco Schiavone, ekspert i ligjit të Emigracionit dhe anëtar i Shoqatës për Studime Ligjore mbi Emigracionin (ASGI).

Përveç përzgjedhjes, sipas Schiavone-s, nuk do të ishte e mundur as të dorëzoheshin kërkesa për azil në anije: kjo procedurë mund të bëhet vetëm “në territorin e një shteti ose në kufi”, por jo në det të hapur, ku në vend të kësaj është e mundur vetëm “përfundimi i operacioneve të ndihmës”.

Për më tepër, sipas Këshillit Italian të Refugjatëve (CIR), i cili merret me mbrojtjen e të drejtave të azilkërkuesve, çdo përzgjedhje midis emigrantëve të kryer në bordin e anijes menjëherë pas një shpëtimi, do të ishte domosdoshmërisht sipërfaqësore dhe për këtë arsye do të rrezikonte të mos ishte i saktë identifikimi i njerëzve të cenueshëm.

“Rreziku më se konkret, është që këta persona të dërgohen në Shqipëri, me mundësinë e kthimit në Itali vetëm pasi të jetë vërtetuar statusi i tyre “vulnerabël”, me kusht që në qendrat e paraburgimit administrativ në Shqipëri të ketë profesionistët e duhur për të kryer një vlerësim i tillë”, shkruante CIR në një artikull në fund të janarit.