Stuhitë, përmbytjet dhe zjarret kanë shkatërruar jetë dhe i kanë marrë ato. Gjatë gjithë kohës, rivaliteti midis vendeve që përkrahin Kinën dhe aleancës perëndimore të udhëhequr nga Amerika është thelluar, edhe pse Amerika ka zgjedhur si president një njeri, angazhimi i të cilit ndaj kësaj aleance është në dyshim.

Prandaj, në pamje të parë, viti 2024 ka përforcuar një ndjenjë në rritje se rendi shumëpalësh që doli nga Lufta e Dytë Botërore po shpërbëhet. Gjithnjë e më shumë, qeveritë sillen sikur fuqia është e drejtë. Autokratët shpërfillin rregullat dhe fuqitë perëndimore që i predikojnë ato akuzohen për standarde të dyfishta.

Sidoqoftë, merrni një pamje më të gjerë dhe viti 2024 ka një mesazh më shpresëdhënës. Ai pohoi qëndrueshmërinë e demokracive kapitaliste, duke përfshirë atë të Amerikës. Në të njëjtën kohë, ai nxori në pah disa nga dobësitë e autokracive, duke përfshirë Kinën. Nuk ka rrugë të lehtë për t’u kthyer në rendin e vjetër. Por luftërat botërore ndodhin kur fuqitë në rritje sfidojnë ato në rënie. Forca amerikane jo vetëm që jep një shembull; gjithashtu e bën konfliktin më pak të mundshëm.

Një masë e qëndrueshmërisë demokratike ishte se si zgjedhjet e vitit çuan në ndryshime paqësore politike. Në vitin 2024, 76 vende që përmbajnë mbi gjysmën e popullsisë së botës shkuan në kutitë e votimit, më shumë se kurrë më parë. Jo të gjitha zgjedhjet janë reale – ato të Rusisë dhe Venezuelës ishin farsë. Por, siç tregoi Britania, kur doli nga konservatorët pas 14 vitesh dhe pesë kryeministrash, shumë prej tyre ishin një qortim për pushtetarët.

Zgjedhjet janë një mënyrë e mirë për të shmangur rezultate të këqija. Në Indi, në një festival të zhurmshëm të demokracisë, qeveria gjithnjë e më joliberale e Narendra Modi priste të rriste dominimin e saj. Votuesit kishin ide të tjera. Ata donin që zoti Modi të fokusohej më pak në nacionalizmin hindu dhe më shumë në standardin e tyre të jetesës, dhe e drejtuan atë në një koalicion. Në Afrikën e Jugut, Kongresi Kombëtar Afrikan humbi shumicën. Në vend që të refuzonte rezultatin – siç kanë bërë shumë lëvizje çlirimtare – ajo zgjodhi të qeverisë me Aleancën Demokratike me ide reformash.

Në Amerikë viti filloi mes paralajmërimeve për dhunë zgjedhore. Fitorja e qartë e Donald Trump nënkuptonte që Amerika i shpëtoi atij fati. Ky është një nivel i ulët, por amerikanët tani mund të mos përballen me rrethana të tilla të rrezikshme për shumë vite – kohë në të cilën politika e saj do të evoluojë. Fakti që kaq shumë afrikano-amerikanë dhe hispanikë votuan republikanët sugjeron se politika përçarëse dhe humbëse e identitetit të demokratëve ka arritur kulmin.

Natyra e qëndrueshme e fuqisë së Amerikës ishte e dukshme edhe në ekonomi. Që nga viti 2020, ajo është rritur me trefishin e ritmit të pjesës tjetër të G7. Në vitin 2024, indeksi S&P 500 u rrit me mbi 20%. Në dekadat e fundit, ekonomia e Kinës ka qenë duke u rritur, por PBB-ja nominale ka rënë nga rreth tre të katërtat e madhësisë së Amerikës në kulmin e saj në 2021 në dy të tretat sot.

Ky sukses është pjesërisht falë shpenzimeve qeveritare të frymëzuara nga pandemia. Por arsyeja themelore është dinamizmi i sektorit privat. Së bashku me tregun e madh të Amerikës, ky është një magnet për kapital dhe talent. Asnjë ekonomi tjetër nuk është në gjendje më të mirë për të krijuar dhe për të përfituar nga teknologjitë revolucionare si bioteknologjia, materialet e avancuara dhe, veçanërisht, inteligjenca artificiale, ku epërsia e saj është befasuese. Po të mos ishte proteksionizmi në rritje, perspektivat e Amerikës do të ishin edhe më të ndritshme.

Krahasoni të gjitha këto me Kinën. Modeli autoritar i menaxhimit ekonomik do të ketë më pak admirues pas vitit 2024 kur u bë e qartë se ngadalësimi i vendit nuk është thjesht ciklik, por produkt i sistemit të tij politik. Presidenti Xi Jinping i ka rezistuar një stimuli konsumator, nga frika e borxhit të tepërt dhe sepse ai e sheh konsumizmin si një shpërqendrim nga rivaliteti me Amerikën. Në vend të kësaj, ai i udhëzon të rinjtë të “hanë hidhërim”. Në vend që të shfaqë performancën zhgënjyese ekonomike të vendit të tij, ai ka preferuar të censurojë statistikat – edhe pse fluturimi i verbër çon në vendime më të këqija ekonomike.

Dështimet e autoritarizmit kanë qenë edhe më të qarta në Rusi. Ajo tani ka avantazhin ndaj Ukrainës në fushën e betejës, por fitoret e saj janë të ngadalta dhe të kushtueshme. Inflacioni në vend po rritet dhe burimet që duhet të ishin investuar në të ardhmen e Rusisë po shpenzohen për luftë. Në një shoqëri të lirë, Vladimir Putin do të kishte paguar për agresionin e tij shkatërrues. Edhe nëse luftimet ndalojnë në vitin 2025, rusët duken se kanë ngecur te Putin.

Përpjekjet për të ndryshuar botën me forcë janë të vështira për t’u mbështetur, siç ka provuar Irani. Me Rusinë, ai shpenzoi miliarda dollarë për të mbajtur Bashar al-Asadin në pushtet në Siri, pasi një kryengritje ishte gati ta rrëzonte atë në vitin 2011. Ndërsa ekonomia e Iranit u përkul dhe ndjenjat u përkeqsuan kundër politikave, mullahët në Teheran nuk mundën më të përballojnë të mbështesin një diktator, subjektet e të cilit e kishin refuzuar atë. Fitorja e pushtetit popullor në Siri erdhi pasi Hamasi dhe Hezbollahu, të dy përfaqësues të Iranit, ishin gjymtuar nga Izraeli.

Edhe demokracitë kanë dobësi. Kjo është më e qartë në Evropë, ku qendra politike po shkatërrohet pasi qeveritë nuk arrijnë të përballen me agresionin rus dhe dobësinë e tyre në industritë e së ardhmes. Nëse Evropa zbehet, Amerika do të vuajë gjithashtu – edhe pse zoti Trump mund të mos e shohë kështu.

Dhe shumë pyetje varen tek zoti Trump. Tërheqja e Iranit dhe premtimi për një armëpushim në Gaza i japin atij një shans për të krijuar marrëdhënie midis Izraelit dhe Arabisë Saudite, madje edhe për të gjetur një akomodim me Iranin. Ai gjithashtu mund të mbikëqyrë një paqe që i jep Ukrainës një shans për t’i shpëtuar orbitës së Rusisë. Megjithatë, rreziqet janë të shumta. Tregjet kanë çmuar në derregullimin Musk-ian dhe rritjen e nxitur nga ai. Nëse zoti Trump zhytet në miqësi, ose ndjek deportimin masiv, persekuton armiqtë e tij dhe bën një luftë tregtare seriozisht dhe jo për shfaqje, presidenca e tij do të bëjë dëm të madh. Në të vërtetë, këto rreziqe ishin mjaft shqetësuese që “The Economist” të mbështeste Kamala Harris. Ne ende shqetësohemi sot.

Megjithatë, supozoni se zoti Trump zgjedh kundër vetë-sabotimit. Në vitin 2025 dhe më tej, ndryshimet teknologjike dhe politike do të vazhdojnë të krijojnë mundësi të jashtëzakonshme për përparimin njerëzor. Në vitin 2024, demokracitë treguan se janë ndërtuar për të përfituar nga këto mundësi – duke shkarkuar liderë të këqij, duke hedhur poshtë idetë e vjetruara dhe duke zgjedhur prioritete të reja. Ky proces është shpesh i çrregullt, por është një burim force të qëndrueshme. /The Economist – Përgatiti në shqip Zoom.al