Qendra do të përpunojë kërkesat e emigrantëve për azil në Itali. Më pas ata mund të dërgohen në Gjadër – një bazë ajrore rreth 30 kilometra larg portit – në një kamp që po ndërtohet gjithashtu.

Ambicia është që ndërtimi të përfundojë deri më 20 maj, që marrëveshja të jetë e zbatueshme deri atëherë.

Marrëveshja, e bërë publike gjatë një konference të përbashkët për shtyp mes kryeministrit shqiptar Edi Rama dhe kryeministres italiane Georgia Meloni në nëntor të vitit të kaluar, tërhoqi kritika nga organizatat ndërkombëtare të të drejtave të njeriut dhe grupet opozitare në të dy vendet.

Por pasi iu dha drita jeshile nga Gjykata Kushtetuese e Shqipërisë në janar të këtij viti, ajo synon të konkretizohet sa më shpejt.

Kritikat mbeten. Por drejtori i Portit të Shëngjinit, Sandër Marashi, i sheh gjërat ndryshe. Marashi tha për BIRN se sipërfaqja prej 4.000 metrash katrorë që u është dhënë italianëve në përdorim nuk do të pengojë aktivitetin e përditshëm të portit.

“Punimet nisën rreth dy javë më parë. Fillimisht, ishte rrethimi i zonës që ne kemi vënë në përdorim. Sa i përket pengimit apo përfundimit të punimeve, nuk ka asnjë lloj pengese sepse zona që kemi dhënë nuk pengon… operacione si importe dhe eksporte, të cilat Porti i Shëngjinit i ka në fokus”, tha Marashi për BIRN.

Ai shtoi se edhe pse nuk ka asnjë informacion zyrtar për orën e saktë se kur do të fillojë punën qendra, pritet që të jetë para datës 20 maj dhe kompania që kryen punën është një kompani shqiptare e zgjedhur nga ambasada italiane në Tiranë.

I pyetur për reagimin e komunitetit për këtë, ai pohoi: “Nuk ka asnjë reagim”.

“Unë besoj se kjo ndodh sepse nuk është hera e parë që komuniteti merret me emigrantët; ne kemi gati 3,000 tashmë që janë aktualisht në Shëngjin dhe janë integruar këtu me banorët. Këta refugjatë afganë janë të gjithë të integruar në shoqëri; po punojnë”, shtoi ai.

Por Arilda Lleshi, një aktiviste me bazë në Shqipëri, i tha BIRN se marrëveshja është kundër të drejtave të njeriut. “Marrëveshja bazohet në konceptin e burgosjes së emigrantëve gjatë shqyrtimit të kërkesës së tyre për azil. Ky koncept është i palejueshëm në të drejtën evropiane. Paraburgimi dhe burgimi zbatohen vetëm në raste të caktuara dhe nuk duhet të zbatohen  në rastin e emigrantëve që do të vijnë këtu”, tha Lleshi për BIRN.

Ajo shtoi se aktivistët po kontrollojnë mënyrat për të kundërshtuar dhe ndaluar marrëveshjen ligjërisht.

“Jemi në diskutime me avokatë italianë dhe shqiptarë për të zbuluar nëse kemi një lloj të drejte ligjore për të bërë diçka për të bllokuar punët dhe planet e tyre. Jemi në fazën ku po shqyrtojmë opsionet – çfarë mund të bëjmë në një situatë të tillë”, shtoi ajo.

Shqetësime në Shqipëri për ndikimin në turizëm

Disa vendas në Shëngjin qartazi nuk e mbështesin vendimin e qeverisë dhe i thanë BIRN se Shqipëria është shumë e vogël dhe e papërshtatshme për të pritur emigrantë dhe kjo mund të ndikojë në turizëm.

Preng Xhaferri, një ish-mësues 80 vjeç, i cili jep me qira disa dhoma për turistë, tha: “Ne kemi pritur afganë (refugjatë të strehuar në Shqipëri që nga gushti 2021), por ata janë njerëz të disiplinuar, të rregullt,… afganët janë njerëz të kulturuar”.

Një tjetër vendas që nuk donte të identifikohej tha gjithashtu se Shqipëria është shumë e vogël për të pritur qendra të tilla dhe kjo mund të dëmtojë turizmin.

“Emigrantët nuk duhet të qëndrojnë këtu, sepse ky është një vend shumë i vogël, nuk i kemi kapacitetet dhe mundësitë. Kemi pak hapësirë. Plus, këtu vijnë turistë”, tha ai.

“Asnjëherë nuk ka pasur konsultime me komunitetin. Për emigrantët, ky është një vend shumë, shumë i vogël. Jemi të mbipopulluar tashmë nga turistët që vijnë këtu dhe këtë vit do të ketë më shumë turistë. Jam dakord që edhe ne shqiptarët të emigrojmë, por ne shkojmë në qytete të mëdha, këtu nuk ka hapësirë, këtu është si fshat”, shtoi ai.

Një tjetër vendas, Luigj Maklaj, u pajtua: “Mos i sillni këtu. Veriu i Shqipërisë ka një gjë të bukur, një bregdet, dhe po shkatërrohet. Turistët nuk do të vijnë më këtu”, tha ai për BIRN.

Gjykata Kushtetuese e Shqipërisë vendosi në janar se marrëveshja e diskutueshme me Italinë për pritjen dhe përpunimin e emigrantëve dhe refugjatëve të gjetur në det nuk shkel ligjet dhe sovranitetin e vendit.

Një grup prej 29 organizatash iu drejtuan qeverisë më 15 nëntor në një letër të hapur ku kërkuan tërheqje nga marrëveshja, duke thënë se ajo do të shkelte të drejtat e njeriut dhe do të përfshinte burgim të padrejtë.

Protokolli specifikon disa kushte dhe kosto që do të sjellë ndërtimi, mirëmbajtja dhe funksionimi i dy qendrave.

Sipas tekstit, ndërtimi i strukturave pritëse dhe përpunuese do t’i kushtojë Ministrisë së Brendshme shqiptare 31.2 milionë euro dhe Ministrisë së Drejtësisë 8 milionë euro. Italia do të ndajë 9.4 milionë euro për vitin 2024 për pajisjet për funksionimin e qendrave.

Qendra në Portin e Shëngjinit do të merret me procedurat dhe identifikimin, e ngjashme me “hotspotet” që Italia përdor prej disa vitesh, por që Gjykata Evropiane e të Drejtave të Njeriut i dënoi më 30 mars.

Gjadri, në veriperëndim të Shqipërisë, do të presë ata emigrantë, të cilët pas identifikimit dhe ekzaminimit nuk konsiderohen të përshtatshëm për mbrojtje. Qendra do të funksionojë në mënyrë të ngjashme me Qendrat e Riatdhesimit të Italisë, ku emigrantët mbahen deri në riatdhesim – një procedurë komplekse që konsiderohet gjerësisht joefektive.

Ata që presin riatdhesimin sipas ligjit italian mund të ndalohen për një maksimum prej 18 muajsh. Marrëveshja thotë se nëse e drejta për të qëndruar në objekte pushon së ekzistuari, Italia duhet t’i transferojë menjëherë emigrantët jashtë territorit shqiptar.

Shqetësimi në Itali përqendrohet te të drejtat e të ndaluarve

Shumë aspekte të funksionimit të qendrave në Shqipëri mbeten të paqarta edhe pas publikimit të njoftimit të shprehjes së interesit për menaxhimin e qendrave, të publikuar nga ministri i Brendshëm italian më 21 mars.

Tenderi u mbyll më 28 mars me shumë nxitim dhe afati i fundit për hapjen e qendrave është caktuar më 20 maj. Qeveria e Fratelli D’Italia po rrezikon shumë për t’u siguruar që qendrat të jenë funksionale përpara zgjedhjeve të Parlamentit Evropian që do të mbahen në qershor.

Vlera e kontratës së menaxhimit është gati 34 milionë euro në vit që do t’i shkojë një operatori të vetëm ekonomik që do të menaxhojë tre strukturat në ndërtim.

Kjo shumë nuk përfshin mirëmbajtjen e zakonshme dhe të jashtëzakonshme, shërbimet e transportit, kostot për kujdesin shëndetësor, shërbimet komunale, internetin pa kabëll, sigurinë dhe shpenzimet e ndërtimit, të cilat ende nuk dihen.

Por shqetësimi kryesor mbetet rreziku për të drejtat themelore të njerëzve që do të mbahen në qendra.

“Në tekst dhe anekset me specifikime teknike nuk i shtohet asgjë asaj që tashmë e dinim që mund të na qetësojë në lidhje me garantimin e të drejtave themelore”, tha për BIRN një avokate me bazë në Napoli, Amarilda Lici.

Sipas Licit, shërbimet që do t’u ofrohen emigrantëve janë kërkesat minimale për funksionimin e strukturave; shërbimi i përgjithshëm i asistencës personale, udhëzime ligjore, informacion mbi rregullat e qendrës dhe asistencë psikologjike.

“Kjo nuk duhet as të thuhet pasi janë vërtet nevoja parësore dhe duhet të garantohen pa dyshim”, nënvizoi Lici, duke shtuar: “Të njëjtat dyshime për legjitimitetin e këtyre qendrave dhe gjithashtu për zbatimin e legjislacionit mbeten ende.”

Legjitimiteti i legjislacionit që do të zbatohet në qendra mund të jetë vërtet një dhimbje koke për kryeministren Meloni, e cila investoi shumë kohë dhe përpjekje për ndërtimin e tyre.

Procedura kufitare italiane u përditësua së fundmi me të ashtuquajturin “Cutro-dekret” që pasoi mbytjen e anijes Cutro në shkurt 2023, ku besohet se ndërruan jetë 94 emigrantë.

Dekreti prezantoi, ndër shumë masa të tjera, një kërkesë që azilkërkuesit nga vendet që konsiderohen të sigurta të paguajnë një garanci prej 5,000 eurosh secili për të shmangur ndalimin në pritje të rezultatit të aplikimit të tyre.

Është kjo procedurë kufitare që me shumë gjasa do të zbatohet në qendrat shqiptare, e cila aktualisht është nën shqyrtim në Gjykatën Evropiane të Drejtësisë.

“Me gjithë këto çështje kritike tashmë të pranishme për modelin e procedurave kufitare në Itali, çfarë mund të nënkuptojë një situatë e ngjashme në rastin e personave që më pas do të ndaloheshin në Shqipëri?” pyeti avokatja.

Rreziku, tha Lici, është se qendrat do të ndërtohen, por më pas do të konsiderohen si jo në përputhje me ligjin aktual evropian dhe të drejtat kushtetuese – duke rezultuar në një humbje të madhe fondesh dhe burimesh publike./BIRN