Studiuesi Afrim Krasniqi tha se Shqipëria është një ndër vendet e pakta ish-komuniste që ka një numër minimal studimesh mbi kalimin e shtetit nga diktatura në demokraci. “Ne jemi një vend, që patëm një nisje ndryshe të procesit demokratik. Ne nuk patëm parti disidente, nuk patëm lëvizje disidente, apo me karakter fetar, sepse shteti e kish ndaluar fenë, nuk patëm ndonjë ndikim nga diaspora në vendim-marrjet e viteve ‘90. Ne patëm një revolucion, i cili bëri deri diku zhvendosjen e elitave. Edhe elitat e para të tranzicionit dhe elitat antikomuniste vijnë nga e njëjta kulturë politike”, tha Krasniqi.

Profesorja e studimeve mbi trashëgimitë kulturore nga Universiteti i Georgias në SHBA, Lori Amy, foli mbi terrorizmin shtetëror dhe traumat psiko-kulturore që pësoi populli shqiptar gjatë diktaturës dhe i vuajti gjatë gjithë tranzicionit, kur struktura të vjetra vazhdojnë ditë për ditë të përpiqen që të rehabilitojnë diktatorin Enver Hoxha dhe metodat e tij të frikësimit dhe kërcënimet të qytetarëve me humbjen e vendit të punës, sigurisë dhe ushqimit të familjes. Ajo mori si shembull mënyrën krejt të ndryshme se si u trajtuan edhe sot e kësaj dite nga qeveria aktuale Teatri Historik Kombëtar me shkatërrim të plotë, edhe pse e mbrojtjën mijëra qytetarë për 3 vjet dhe nga ana tjetër Muzeu i diktatorit Enver Hoxha me rindërtim të plotë, edhe pse i braktisur nga të gjithë. “Teatri Kombëtar dhe Piramida mund të analizohen si shembuj të përsëritjes së krimit shtetëror në mungesë të riparimit moral të shoqërisë shqiptare”, thotë studiuesja Lori Amy. Ajo renditi edhe një seri krimesh shtetërore ndaj pronave dhe pronarëve gjatë diktaturës, që vazhdojnë të mos e gjejnë drejtësinë edhe gjatë tranzicionit.

DREJTËSIA

Reforma në sistemin gjyqësor gjatë 30 viteve ka qenë sfida kryesore e shndërrimit të Shqipërisë nga një diktaturë e ashpër komuniste në një vend me demokraci liberale. Profesori Xhezair Zaganjori thotë se në 30 vite ndryshimet kanë qenë epokale, por përpara 3 dekadash askush nuk do ta mendonte se nevojiten edhe disa dekada të tjera, që të përmbyllet tranzicioni politik dhe ekonomik i Shqipërisë. “Ne jemi ende në tranzicion përderisa ende kemi aq shumë probleme që kanë të bëjnë me funksionimin e demokracisë liberale, me funksionimin e shtetit të së drejtës, me garantimin e lirive dhe të drejtave themelore të njeriut, me profesionalizmin dhe integritetin e atyre që na përfaqësojnë në politikë dhe në institucione, me korrigjimin e plagëve dhe padrejtësive të së kaluarës, me ndihmën e shtresave në nevojë, me eksodin e rinisë pa fund”, tha zoti Zaganjori. Studiuesit pohuan se në 30 vjet Shqipëria nuk pati një sistem gjyqësor të konsoliduar për shkak të ndërhyrjeve dhe dëmtimeve që i solli atij politika. Kjo është arsyeja pse sot gjyqtarët shihen si profesioni më i korruptuar pas politikës, sepse ata mbajnë marrëdhënie të komprometuara mes tyre dhe midis dy pushteteve. Studiuesit pohuan se është paradoksale, por e vërtetë që Shqipëria është ende në një tranzicion të dhimbshëm, edhe pse gjendet në prag të hapjes së bisedimeve për anëtarësim me BE dhe është anëtarësuar në Aleancën Veri-Atlantike.