Por skema për të frenuar ardhjet e emigrantëve u shndërrua shpejt në një katastrofë politike dhe financiare – një gjë që nxjerr në pah se si, pavarësisht ambicieve evropiane për të trajtuar migrimin përmes qendrave në “offshore”, këto plane përballen aktualisht me shumë pengesa për të qenë të realizueshme.

Qeveria e kryeministres italiane Giorgia Meloni prezantoi skemën, e cila përfshin kapjen e emigrantëve meshkuj në det dhe transportimin e tyre direkt në objektet shqiptare, si një plan potencial për BE-në për të përpunuar emigrantët jashtë kufijve të saj. Në tetor 2024, presidentja e Komisionit Evropian, Ursula von der Leyen vlerësoi marrëveshjen Itali-Shqipëri, duke thënë se liderët e BE-së kishin shumë për të mësuar prej saj dhe duke i inkurajuar ata të konsideronin “nyjet e kthimit” në det të hapur si opsione të vlefshme për menaxhimin e kërkesave për azil.

Por më vonë atë muaj, pasi Italia transportoi një grup emigrantësh nga Bangladeshi dhe Egjipti në Shqipëri, një gjykatë italiane vendosi që të gjithë ata të dërgoheshin në Itali. Gjyqtarët cituan një vendim të mëparshëm të Gjykatës së Drejtësisë së BE-së, i cili përcaktonte se një vend i origjinës mund të caktohet “i sigurt” vetëm nëse i gjithë vendi është “i sigurt” dhe për të gjitha grupet e pakicave. Qeveria e Melonit e ka apeluar vendimin dhe së fundmi është zotuar të ndjekë planin e saj. Deri më sot, Italia nuk ka përpunuar me sukses asnjë kërkesë të vetme për azil në qendrat offshore.

Marrëveshja Itali – Shqipëri u kritikua nga opozita dhe pjesa më e madhe e elektoratit italian. Sipas një sondazhi të fundit, 55% e votuesve nuk e mbështesin programin. Një nga arsyet është financiare. Transporti i parë i azilkërkuesve me rrugë detare për në Shqipëri me një anije italiane kushtoi rreth 262 mijë dollarë, rreth 16 400 dollarë për emigrant dhe skema mund të kushtojë më shumë se 1 miliard dollarë gjatë 5 viteve.

Pati gjithashtu shqetësime serioze politike, ligjore dhe të të drejtave të njeriut që në fillim. “Nuk ka asnjë mënyrë që Meloni dhe aleatët e saj të mos e dinin që në fillim se ekzistonte rreziku që marrëveshja të mos funksiononte” – thotë Salvatore Fachile, një avokat në Shoqatën Italiane për Studime Juridike mbi Emigracionin.

“Ishte e qartë kur vizituam këto qendra se ato nuk po respektonin të drejtat themelore të njeriut, sepse këto objekte të paraburgimit de facto në det të hapur për të huajt nuk i përkasin një kombi demokratik evropian” – thotë Riccardo Magi, kreu i partisë opozitare italiane “Më shumë Europë” i cili ishte pjesë e një delegacioni të liderëve të opozitës së majtë që shkuan në qytetin port shqiptar të Shëngjinit verën e kaluar.

“Vendimi i GJED-së është vetëm një nga shumë çështje ligjore” – thotë Fachile. “[Meloni] në të vërtetë u përpoq të zgjeronte fuqitë e saj”. Në të vërtetë, menjëherë pas nënshkrimit të marrëveshjes së Italisë me Shqipërinë, disa analistë dhe organizata humanitare ngritën shqetësimet se ajo ishte çnjerëzore dhe nuk përputhej me të drejtën ndërkombëtare.

Amnesty International ishte ndër të parat organizata të të drejtave të njeriut që dënoi skemën. “Ne e kishim kritikuar protokollin përpara zbatimit të tij, sepse ai përfshin një ndalim të detyruar për njerëzit që nuk kanë kryer një krim” – thotë Elisa de Pieri, një studiuese në Amnesty. “Dhe shqyrtimi i kërkesës së tyre për azil për disa javë, ndërkohë që atyre u janë hequr liritë themelore, bie ndesh me ligjet ndërkombëtare”.

Ligjvënësit nga partia “Vëllezërit e Italisë” e Melonit këmbëngulin se, nëse ka ndonjë gjë, skema e tyre është më humane se e kaluara, siç është plani i dështuar i Mbretërisë së Bashkuar për të dëbuar azilkërkuesit në Ruandë. “Në planin tonë, Italia do të ishte drejtpërdrejt përgjegjëse për fatin e burrave dhe qendrat shqiptare do të punonin sipas legjislacionit italian, duke respektuar normat standarde të të drejtave të njeriut. Është padyshim një plan që mund të përmirësohet, por siguron një zbatim korrekt të normave ndërkombëtare”, – thotë Emanuele Loperfido, deputet i “Vëllezërit e Italisë”.

“Numri i lartë i të ardhurve është një problem në mbarë Evropën dhe ne po propozojmë një alternativë të drejtë ndaj trafikantëve që përfitojnë nga ky biznes” – thotë Loperfido, duke shtuar se plani “në fund na jep një instrument të ri për të menaxhuar migracionin në një sistem sistematik dhe si një çështje të organizuar dhe jo si një emergjencë.”

De Pieri, megjithatë, beson se “e djathta ekstreme po përdor “krizën” e migracionit për qëllime politike, pa respektuar në fakt detyrimet e saj ndaj njerëzve në lëvizje”. Ajo theksoi se ardhjet janë ulur me 60% në vitin 2024 krahasuar me një vit më parë. “Kërkesa jonë është që politikanët në pushtet të përqendrohen në forcimin e një sistemi tashmë të vendosur dhe të krijojnë rrugë ligjore për azil në vend që të gjejnë arratisje për të mos lejuar njerëzit të arrijnë në tokën e BE-së” – shtoi ajo.

Ideja e objekteve të azilit në “offshore” nuk është e re. Australia dhe Izraeli kanë përdorur qendrat e paraburgimit në vendet e treta gjatë dekadës së fundit. Vitet e fundit, disa qeveri evropiane kanë shqyrtuar ose tentuar masa të ngjashme pasi kanë kërkuar të ruajnë mbështetjen popullore duke përmbushur premtimet e fushatave për të kufizuar migracionin, duke përfshirë Danimarkën, Gjermaninë dhe Mbretërinë e Bashkuar.

Fachile beson se nuk ka gjasa që kontraktimi i azilit të funksionojë në BE, pasi shkel shumë ligje ndërkombëtare. Madje mund të dobësojë mbështetjen për qeverinë e Melonit, veçanërisht në një kohë kur ajo gjithashtu po përballet me shkurtime buxhetore në sektorët e arsimit, shëndetësisë dhe sigurimeve shoqërore.

Deri më tani, marrëveshja Itali-Shqipëri ka përkeqësuar marrëdhëniet tashmë të tensionuara midis administratës së Melonit, e cila bëri një fushatë të madhe për menaxhimin e migracionit, dhe gjyqësorit, të cilin e djathta e akuzon si “të politizuar”. Zëvendëskryeministri Matteo Salvini ka kërcënuar gjyqtarët në TV, duke thënë: “Ata bënë një gabim dhe do të duhet të paguajnë për këtë”. Edhe Elon Musk, një mik i vjetër i Melonit, iu bashkua debatit, duke shkruar në X: “Këta gjyqtarë duhet të largohen”.

Dhjetorin e kaluar, Meloni i kërkoi GJED-së të hidhte poshtë kundërshtimet ndaj marrëveshjes përpara vitit të ri. Ndërkohë të gjitha forcat e policisë italiane janë larguar nga objektet shqiptare dhe qendrat po përdoren përkohësisht për të strehuar qindra qen endacakë. Ky zhvillim ka rindezur debatin mbi koston e skemës, me kundërshtarët që kritikojnë Melonin se ka krijuar “lukuninë më të shtrenjtë në botë”.

E majta politike e përçarë e Italisë kërkon të përfitojë nga polemikat. Vitet e fundit, e majta ka luftuar për të formuar një koalicion që mund të përballet me “Vëllezërit e Italisë” në pushtet. Por “ky episod ka kontribuar në forcimin e opozitës sonë, sepse të gjithë jemi dakord se është një ide e keqe” – thotë Matteo Orfini, ligjvënës dhe ish-kreu i Partisë Demokratike të qendrës së majtë të Italisë.

Megjithatë, opozita e sapobashkuar e di se ka një luftë të gjatë përpara. Debati i BE-së rreth trajtimit të migracionit si një problem në det të hapur nuk do të zgjidhet së shpejti. Dhe tani që Donald Trump është rizgjedhur si president i SHBA dhe i ka dhënë Musk një rol në administratën e tij, qasja e SHBA ndaj migracionit mund të inkurajojë më tej politikanët anti-migrantë përtej Atlantikut.

Gjatë gjithë fushatës së tij, Trump u zotua të dëbonte miliona emigrantë pa dokumente dhe “fjalimi i tij fitues la pak dyshime për qëllimet e tij, duke dyfishuar premtimet për një rregullim gjithëpërfshirës të imigracionit” – thotë Nenad Stekic, një studiues në Institutin e Politikës Ndërkombëtare dhe Ekonomike. Ashtu si projekti i Melonit për Shqipërinë, ka pikëpyetje serioze nëse edhe Trump do të jetë në gjendje ta zbatojë të tijin. Por Stekic parashikon se retorika e presidentit të zgjedhur amerikan mund të ketë pasoja të gjera dhe të frymëzojë liderët e BE-së për të miratuar plane të ngjashme, veçanërisht nëse trazirat në Lindjen e Mesme çojnë në një rritje të ardhjeve të emigrantëve.

“Në BE, partitë e qendrës mund të ndihen nën presion për të miratuar qëndrime më konservatore të imigracionit për të shmangur humbjen e terrenit, duke e bërë konsensusin mbi reformën më sfiduese teksa liderët balancojnë detyrimet humanitare përballë presioneve politike” – shtoi Stekic.

Megjithatë, anëtarët e së majtës italiane thonë se janë gati të kundërshtojnë politikat e ekstremit të djathtë, anti-migrantë, të cilat u përhapën në vend që në vitin 2018, më shpejt se pjesa më e madhe e pjesës tjetër të Evropës. Ata shpresojnë se do të jenë në gjendje të bindin votuesit deri në zgjedhjet e ardhshme – që do të mbahen deri në dhjetor 2027 – se premtimet e së djathtës për të frenuar emigracionin janë vetëm një shpërqendrim nga çështjet reale me të cilat përballen italianët, duke përfshirë kërcënimet ndaj të drejtave të njeriut, si liria e shtypit dhe të drejtat për të protestuar dhe shkalla e lartë e varfërisë.

“Ne ishim të parët që u morëm me të djathtën ekstreme dhe shpresojmë të jemi të parët që do ta heqim qafe atë, në mënyrë që [Shtetet e Bashkuara] të shohin të ardhmen e tyre” – thotë Orsini.

*Autorja Stefania D’Ignoti është reportere e pavarur me qendër në Itali dhe Lindjen e Mesme. Ajo mbulon konfliktet dhe migrimin dhe puna e saj është shfaqur në botime të ndryshme duke përfshirë The Guardian, Time, Economist dhe Al Jazeera.
Shkrimi nga “Foreign Policy”