Ishte i ashtuquajturi “Revolucion socialist i Rusisë”, në vitin 1917, me sloganet e tij të rreme të barazisë sociale, që më vonë u bë një fazë nga e cila u përhap ideologjia e Nacional-Socializmit Gjerman dhe nazistët morën pushtetin politik në Gjermani.

Sistemi nazist pohoi gjithashtu nevojën për të vendosur një lloj barazie shoqërore dhe drejtësie që i përkisnin “Racës gjermane Ariane”.

Kjo frymë ideologjike ishte e kundërta e regjimi komunist. Krime të tilla të tmerrshme, befasuese të dëbimit e popujve të tërë nga vendlindja e tyre, u shoqëruan me gjenocid të bashkësive etnike. Ky ishte rezultat i veprimit komunist rus me regjimin totalitar.

Populli Tatar i Krimesë ishte një nga grupet e shumta të njerëzve që u internuan nga ai regjim, në maj 1944, nga Krimea në Azinë Qendrore dhe Rusinë Veriore. Gjatë viteve të para të mbikëqyrjes së NKVD, (anuluar vetëm në vitin 1956), kombi humbi rreth gjysmën e popullsisë së tij. Ishin kryesisht fëmijë, gra dhe pleq, përfshirë ushtarë Tatarë të Krimesë që kishin luftuar kundër Gjermanisë naziste dhe kishin punuar në ushtrinë e punës së detyruar.

Ka shumë njerëz të zgjuar dhe patriotë në historia e luftës kombëtare që ndikuan në kthimin tatarëve të Krimesë në atdheun e tyre. Ayshe Seitmuratova, ishte një grua guximtare që sfidoi regjimin totalitar të BRSS-së.

Ajo dha një kontribut të madh në luftën për kthimin e popullit të saj në Krime dhe rivendosjen e të drejtave kombëtare (1979-1990. Si korrespondent i stacionit radiofonik të ‘Zërit të Amerikës’ në SHBA, ajo informoi mbarë botën dhe publikun sovjetik për gjendjen e vështirë të popullit, tatar të Krimesë, për luftën e tyre vetëmohuese dhe afatgjatë, për të drejtën për të jetuar në atdheun e tyre në Krime.

Jeta e hershme

Ayshe Seitmuratova ka lindur në vitin 1937 në fshati Hadzhi-Elie, rrethi Mayak-Salynsky, që ndodhet në gadishullin e Krimesë. Babai i saj, Seitmurat Borseitov, u vra në aksion, duke mbrojtur BRSS-në. Nëna e saj Naime, me shtatë fëmijë, ishte deportuar në rajonin e Samarkandit në Uzbekistan (Azia Qendrore).

Dëbimi, poshtërimi dhe vuajtja e duruar nga familja e saj dhe njerëzit e saj, lanë një gjurmë të thellë, në shpirtin e Ayshes. Kështu, pasi mbaroi shkollën e mesme, ajo synoi të eksploronte historinë e popullit të saj dhe për të gjetur arsyet e persekutimit dhe diskriminimit të tyre.

Në vitin 1958, ajo hyri në Fakultetin e Historisë të Universitetit të Samarkandit. Në vitin 1963, Ayshe u diplomua me nderime nga universiteti. Filloi të punonte në një shkollë lokale dhe si asistente në Fakultetin Historisë.

Në vitin 1964, ajo bëri një përpjekje për t’u pranuar në shkollën pas-universitare të Historisë në Akademinë e Shkencave e BRSS. Ajo i kaloi me sukses të gjitha provimet. Megjithatë, ajo nuk u pranua, për shkak të veprimtarisë së saj në Lëvizjen Kombëtare Tatare të Krimesë.

Ajo ishte anëtare e një grupi nismëtar në Samarkand dhe më vonë u bë pjesë e Grupit Nismëtar të Uzbekistanit. Si përfaqësuese kombëtare e tatarëve të Krimesë, ajo udhëtoi vazhdimisht në Moskë. Së bashku me bashkëpunëtorët e saj, në takime me krerët e partisë, ajo u përpoq të provonte padrejtësinë dhe pavlefshmërinë e dëbimit të tatarëve të Krimesë.

Aktiviteti dhe pozicioni i saj kryesor monitorohej gjithmonë nga qeveria sovjetike dhe KGB-së.

Në fund të vitit 1965, ajo u pushua nga universiteti.

Më 14 tetor 1966, gjatë marrjes në pyetje nga KGB-ja e Samarkandit, Ayshe u arrestua. Ajo u shoqërua me roje në Moskë. Më 24 tetor, ajo u akuzua për një krim, me pretendimin se ajo “u angazhua në përgatitjen e shtypjen dhe shpërndarjen e dokumenteve shpifëse, që turpërojnë dhe acarojnë BRSS-në”. Një gjyq sekret u bë në maj 1967 dhe ajo u dënua me 3 vjet mbikëqyrje nga autoritetet.

Brenda një viti, Ayshe Seitmuratova u bë përfaqësuese e popullit të saj të lindjes në Moskë. Ajo gjithashtu mori pjesë aktive në mbledhjen e materialeve të shumta për tatarët e Krimesë, libra të shtypur vetë, etj. Ajo shkroi materiale për Lëvizjen Kombëtare tatare, të Krimesë dhe i shpërndau ato përmes organizatave sovjetike të të drejtave të njeriut.

Në vjeshtën e vitit 1967, ajo bëri një përpjekje të katërt, për t’u bërë studente pasuniversitare. Ajo i ndërthuri studimet me kontributin e saj në betejën e popullit për t’u kthyer në atdhe.

Burgimi

Në qershor 1971, disa muaj para se të mbronte tezën e saj, ajo u arrestua përsëri dhe u dënua sipas Kodit Penal të Uzbekistanit dhe Rusisë, me 3 vjet burgim. Ayshe e kreu dënimin e saj në kampet e Mordovisë.

Ajo u lirua në vitin 1974. Asaj iu mohua mundësia për të bërë kërkime dhe mësimdhënie. Por as burgu, as privimet dhe poshtërimet nuk mund ta thyenin shpirtin e Ayshes. Si një personazh i njohur publik, Ayshe e kuptoi që Bashkimi Sovjetik i kufizoi aktivitetet dhe përpjekjet e saj për të luftuar.

Në vitin 1978, Ayshe zbuloi se autoritetet kishin një plan për ta shtruar me forcë në një spitali psikiatrik. Ajo deklaroi hapur: “Do të ishte më mirë t’i vija flakën vetes dhe të digjesha në ‘Sheshin e Kuq’. Unë nuk kam asgjë për të humbur. Por para se ta bëj këtë, do t’i drejtohem botës myslimane dhe do të përshkruaj jetën e grave myslimane në BRSS-së”.

Ayshe i shkroi Andropov: “Të gjitha format e persekutimit në këshillat e vendit po vonojnë vdekjen time”. Më 23 qershor 1978 në Krime, gjatë një proteste kundër politikave diskriminuese të autoriteteve, të cilët nuk i lejuan tatarët e Krimesë të jetonin të lirë në vendin e tyre, Musa Mahmut kreu një akt vetëflijimi.

Autoritetet sovjetike nuk donin të kishin një skandal tjetër që mund të shkaktonte një reagimi negative në opinionin publik sovjetik dhe ndërkombëtar. Më në fund, Ayshe u lejua të emigronte.

Emigrimi dhe një jetë e re aktivizimi

Në nëntor 1978, Ayshe, me ndihmën e një “ftese Hebreje”, udhëtoi fillimisht në Vjenë, dhe në janar 1979, ajo mbërriti në New York.

Revista e pavarur myslimane ‘Ndikimi Ndërkombëtar’ (‘Impact International’) shkroi: “Sovjetikët besonin se i kishin dhënë fund Ayshes, por e kishin gabim. Ajo u tregoi të gjithëve se si një komb i vogël mysliman u shkatërrua në Krime”. Emigrimi në Shtetet e Bashkuara, përtej “Perdes së hekurt” shënoi një kapitull të ri në jetën e Ayshe dhe një fazë e re në luftën për të drejtat kombëtare dhe njerëzore të tatarëve të Krimesë.

Ajo u vendos në New York dhe u bë korrespondente tek transmetuesi radiofonik i ‘Zërit të Amerikës’. Transmetimet në rusisht, uzbekisht dhe azerisht, informuan publikun për çështjet e tatarëve të Krimesë. Zëri saj mund të dëgjohej në valët e Radio ‘Svoboda’ (Radio ‘Evropa e Lirë’), BBC dhe ‘Deutsche Welle’.

Transmetimet e Ayshes eksploruan historinë, kulturën, gjuhën dhe situatën politike të popullit. Temat përfshinë: “Gjuhët kombëtare të BRSS-së (duke përdorur shembull i gjuhës tatare të Krimesë)”, “Eliminimi i letërsia tatare e Krimesë”, “Shkatërrimi i Inteligjencës së Tatarëve të Krimesë (1917–1940)”, “Dokumentet mbi politikën e asimilimit të Tatarëve të Krimesë” etj.

Përveç punës në radion kryesore në botë, Ayshe mori pjesë në shumë konferenca ndërkombëtare për të drejtat e njeriut: në Washington, Otava, Montreal, Londër, Stokholmi, Oslo, Ankaraja, Stambolli dhe Roma. Duke e vlerësuar pjesëmarrjen e saj në Konferencën e Pestë Ndërkombëtare të Saharovit, e cila u zhvillua më 10 deri më 11 prill 1985 në Londër, revista ‘Impact International’ shkroi: “Prania e saj në seancë ishte veçanërisht e rëndësishëm pasi realiteti i ashpër i trajtimit sovjetik të pakicave, nuk ishte përgjithësisht i njohur.

Ishte gjithashtu një kujtesë se “njerëzit e harruar” të BRSS-së, përbëheshin nga myslimanë. Ishin më shumë se 50 milionë, megjithëse problemi nuk u ngrit pothuajse kurrë në forumin ndërkombëtar. Kjo ishte domethënëse, sepse dihej shumë pak për ta. Ayshe, një nga emigrantët e paktë myslimanë nga Bashkimi Sovjetik, ishte në gjendje të jepte një përshkrim autoritar dhe të besueshëm për kushtet në të cilat ata jetojnë”.

Për të alarmuar publikun për problemet e tatarëve myslimanë të Krimesë, Ayshe Seitmuratova morri pjesë në tre konferenca ndërkombëtare myslimane, të iniciuara nga Organizata e Konferencës Islamike (e cila përfshin 43 vende) në Londër (1980), Paris (zyra e UNESCO-s në dhjetor 1980) Kuala Lumpur (nëntor dhjetor 1981). Ayshe ishte e vetmja grua mes pjesëmarrësve në një konferencë në Malajzia në 15 vjetorin e një shekulli të Islamit. Ajo foli e veshur me rrobat kombëtare të tatarëve të Krimesë, duke i treguar audiencës kulturën e popullit të saj.

Ayshe Seitmuratova loboi në mënyrë aktive për interesat e tatarëve të Krimesë, në “Akti përfundimtar i Konferencës për Helsinkin”. Në nëntor 1980, ajo u ftua të merrte pjesë në një konferencë në Madrid dhe në nëntor 1986 në Vjenë. Duke folur në Konferenca e Madridit, si përfaqësuese e autorizuar e tatarëve të Krimesë në Perëndim, ajo i’u drejtua “Aktit Përfundimtar të Marrëveshjes së Helsinkit” për të mbështetur popullin tatar të Krimesë, në përpjekje për t’u kthyer në atdheun e tyre në Krime dhe të përkrah anëtarët e dënuar të lëvizjes kombëtare të tatarëve të Krimesë: Mustafa Dzhemilev, Seydameta Memetova, Eldar Shabanov, Mamedov Chobanov, Dzhemilev Kadyeva Roland dhe të tjerë.

“Shpresoj,” tha ajo, “që anëtarët do të respektojnë parimet e Aktit Final të Helsinkit. Anëtarët do të respektojnë barazinë e të gjithë popujve dhe të drejtën e tyre për vetëvendosje, duke vepruar në çdo kohë në përputhje me kërkesat dhe parimet e Kartës së OKB-së dhe të së drejtës ndërkombëtare. Të nderuar delegatë të takimit të Madridit, mbroni të drejtat kombëtare dhe njerëzore të tatarëve të Krimesë”!

Ayshe Seitmuratova prodhoi një broshurë në anglisht për Konferencën e Vjenës, mbi mbrojtjen e Mustafa Dzhemilev, i cili në atë kohë ishte në burg në Magadan. Broshura përmbante fakte të ndryshme dhe fotografitë e Dzhemilev.

Konferenca e Vjenës nxiti lirimin e të burgosurve politikë të BRSS-së. Më pas në urdhrat e Mikhail Gorbaçovit, Sakharov u kthye në Moskë nga internimi dhe Dzhemilev u lirua nga kampi.

Ayshe Seitmuratova ka folur për gjendjen e vështirë të tatarëve të Krimesë në parlamentet e Kanadasë, Britanisë së Madhe, Italia, Turqia, Franca dhe Kongresi i SHBA-së. Këto shfaqje ngjallën një përgjigje dhe një dëshirë për të ndihmuar tatarët e Krimesë. Kështu, gjatë vizitës së saj në Itali, pak para se në vend të bëhej vizita e Gorbaçovit, Ayshe gjithashtu arriti të marrë mbështetjen e senatorëve italianë, të cilët i kushtuan vëmendje të madhe problemit të tatarëve të Krimesë. Në një bisedë me një senator kanadez Paul Yuzik, ky i fundit e përfundoi takimin me thirrjen për gazetarët, “Unë dua që ju t’i bërtisni botës, se këta njerëz duhet të shpëtohen”.

Për të ngritur zërin e komunitetit ndërkombëtar, në mbështetje të popullit tatar të Krimesë, ajo u takua me liderë nga e gjithë bota. Ayshe u ftua dy herë në Shtëpinë e Bardhë, për t’u takuar me Presidentin Reagan (1982, 1988). Ajo bisedoi me presidentët Turgat Ozal (Turqi), Václav Havel (Republika Çeke) dhe Leonid Kravchuk (Ukrainë).

Për të tërhequr vëmendjen për problemin e studentëve dhe studiuesve tatarë të Krimesë, Ajshe mbajti leksione në universitete dhe kolegje të ndryshme, në mbarë botën për tatarët e Krimesë dhe apeluan që ata të lejohen të kthehen në shtëpitë e tyre.

Ayshe gjithashtu mori pjesë në organizata ndërkombëtare si Amnesty International, Lidhja Ndërkombëtare për të Drejtat e Njeriut, Grupi i Helsinkit në SHBA-së, Qendra për Demokraci në BRSS dhe më shumë.

Në vitin 1986, ajo organizoi në 12 vende një Komitet për Mbrojtjen e Mustafa Dzhemilev, duke lobuar për lirimin e Yuri Osmanov, Reshat Ablaev, Sinaver Kadyrov dhe anëtarë të tjerë të Lëvizja Kombëtare të Tatarit të Krimesë.

Fjalimet dhe shkrimet e Seitmuratova, në mediat ndërkombëtare kishin një rëndësi të madhe për sa i përket ngritjes e ndërgjegjësimit ndërkombëtar dhe publik, për problemin e tatarëve të Krimesë. Puna e saj është shfaqur në të tilla botime me ndikim si Kontinent, Le Nouvel Espoir, revista Rabitat Al-Alam Al-Islami, Fjala e Re Ruse dhe të tjerët. Ajo ngriti zërin në mbrojtje të kombeve të tjera të shtypur nga regjimi komunist. Të revista RCDA botoi një artikull të quajtur “Gjenocidi në Bullgari” (bashkautor me Ibrahim Tuna), kushtuar dhunuesve në atë që njihet si bulgarizimi i myslimanëve turq.

Artikujt e saj mund të shihet në librat e botuar nga Columbia, Harvard dhe universitete të tjera. Në vitin 1997, një broshurë e quajtur Lëvizja Kombëtare e Tatarët e Krimesë u botuan. Në fund të viteve 1980 deri në fillim të viteve 1990, Ayshe ishte e zënë me shpërndarjen e ndihmave humanitare për bashkatdhetarët, që ishin kthyer në shtëpi pa ndihmën agjencive qeveritare në një periudhë krize të rëndë ekonomike dhe sociale të BRSS-së dhe kolapsit të saj të mëvonshëm. Këto njerëzit u përballën me shumë sfida, duke përfshirë vështirësitë financiare të shkaktuara nga mbajtja në burim e kursimeve të tyre bankare.

Në vitin 1992, ajo krijoi dhe drejtoi një fond bamirësie të quajtur Merhamet Evi (Shtëpia e Mëshirës). Qëllimi i saj ishte për të ofruar ndihmë materiale, mjekësore dhe juridike, për të moshuarit që ishin vetëm dhe për familjet me shumë fëmijë.

Trashëgimia e saj

Sigurisht që veprimtaria e Ayshe Seitmuratova si korrespondente e ‘Zërit të Amerikës’ ishte e paçmuar. Ishte një kontribut i madh në luftën e lëvizjes për të drejtat e njeriut, në Bashkimin Sovjetik dhe atë kombëtar të popullit tatar të Krimesë, kundër regjimit komunist. Ajo ishte aktivistja më e rëndësishme sovjetike për të drejtat e njeriut dhe një nga pjesëmarrësit më aktivë në lëvizjen kombëtare të popullit Tatar të Krimesë, një personazh i shquar publik, e cila i kuptoi në mënyrë komplekse, krimet e regjimit komunist të BRSS-së, brenda dhe jashtë, dhe kuptoi rrezikun e ideologjisë së saj dërrmuese të urrejtjes për njerëzimin.

Në mbrojtjen e të drejtave të njerëzve të saj të shtypur, ajo dha një kontribut të jashtëzakonshëm në mbrojtjen e të drejtave të njeriut në “perandorinë e së keqes”, e cila natyrisht u shemb në fund të vitit 1991. Memorie.al