Në të gjithë ekonomitë e përparuara, tregu i qirave po pëson një ndryshim të thellë. Në vitet para se të godiste Covid-19, qiratë ishin të larta, por nuk rriteshin shpejt: kostoja e dhënies me qira të një shtëpie u rrit me rreth 2% në vit, sipas të dhënave zyrtare. Gjatë pandemisë, inflacioni i qirave u ngadalësua dhe në disa qytete, qiratë ranë pasi qiradhënësit kërkonin me dëshpërim qiramarrësit.

Sot është një histori tjetër. Qiratë e botës së pasur po rriten me një ritëm vjetor prej 5% ose më shumë, rritja më e shpejtë e qëndrueshme në dekada – duke paraqitur një sfidë të madhe për tremujorin e familjeve të botës së pasur që marrin me qira.

Në disa vende, tregjet e qirave janë bërë me të vërtetë banane. Inflacioni francez i qirasë është 2.5% nga viti në vit – jo shumë në shikim të parë, por një botë larg normës 0.3% në vit përpara pandemisë. Inflacioni australian i qirave është 8 herë më i lartë se në fund të viteve 2010. Në Portugali qiratë po rriten me 7% në vit. Edhe në vendet ku tregu për blerjet e banesave është në rënie, qiratë po rriten me shpejtësi. Në Zelandën e Re çmimet nominale të banesave kanë rënë me 15% nga kulmi i tyre, performanca më e keqe deri tani nga çdo vend i pasur. E megjithatë qiratë janë 14% më të larta se sa ishin.

Ky është një problem për bankierët qendrorë, të cilët kanë rritur normat e interesit për të ulur inflacionin e përgjithshëm. Qiratë përbëjnë drejtpërdrejt 6% të shportës së inflacionit të një vendi mesatar të pasur dhe deri në 20% në Zvicër, ku popullsia me qira është e madhe. Ato gjithashtu mund të kenë një efekt të madh indirekt, pasi qiratë e tregut përdoren si një përafërsi për kostot e banesave pronar-uzurpues: “qiraja ekuivalente e pronarëve” përbën një të katërtën e indeksit të çmimeve të konsumit të Amerikës. Për më tepër, inflacioni i qirave është veçanërisht i ngadalshëm për t’u përshtatur me ndryshimet në ekonomi. Shumica e kontratave janë të gjata me muaj ose vite, që do të thotë që pronarët zbatojnë rritje të çmimeve me një vonesë të gjatë. Edhe pse inflacioni në mallra dhe shërbime të tjera ka rënë, inflacioni i qirave ka rezultuar kokëfortë.

Të vjen keq për bankierët qendrorë, thua? Po qiramarrësit? Për shumë qiramarrës, veçanërisht ata të varfër, rritja përfaqëson një shpenzim mujor të madh shtesë. Një raport i vitit të kaluar nga Rezerva Federale vuri në dukje se “sfidat për pagimin e qirasë u rritën në vitin 2023”, me pagesën mesatare mujore të qirasë që u rrit me 10%. Qiratë më të larta ka të ngjarë të jenë një faktor prapa rritjes së të pastrehëve në shumë vende. Të dhënat zyrtare sugjerojnë se numri i të pastrehëve kanadezë dhe amerikanë është rritur përkatësisht me 20% dhe 40%, që nga viti 2018.

Duket gjithashtu e padrejtë. Gati 50% e familjeve të botës së pasur zotërojnë shtëpinë e tyre plotësisht, ndërsa shumë të tjera kanë një hipotekë me normë fikse. Shumë nga këta njerëz vështirë se e kanë ndier dhimbjen e normave më të larta. Sipas analizës sonë të të dhënave amerikane, nga viti 2021 deri në 2023 (viti i fundit i disponueshëm) pronarët e shtëpive i rritën shpenzimet e tyre për gjëra argëtuese, të tilla si hobi dhe ushqimi jashtë, me 25% në terma nominalë. Qiramarrësit vetëm rritën shpenzimet e tyre me 16%. Një ndjenjë e tillë e padrejtësisë mund të jetë duke i inkurajuar qiramarrësit që të përpiqen të përmbysin rendin politik. Një studim i ri empirik nga Tarik Abou-Chadi i Universitetit të Oksfordit dhe kolegët zbulon se në Gjermani “për ata me të ardhura më të ulëta, qiratë më të larta përbëjnë një kërcënim të rëndësishëm për statusin e tyre social, gjë që rezulton në një prirje më të lartë për të mbështetur të djathtën radikale”.

Politika monetare ka ndihmuar në rritjen e qirave. Për shkak të vendimeve të Rezervës Federale (FED), normat mesatare të interesit për hipotekat amerikane 30-vjeçare janë rritur nga niveli më i ulët historik prej 2.7% në 2020 në afër 7%. Siç paralajmëroi një dokument i dy ekonomistëve të FED në 2019 se do të ndodhte, normat më të larta kanë nxjerrë pronarët potencialë të shtëpive jashtë tregut. Të paaftë për të përballuar një shtëpi, ata duhet të marrin shtëpi me qira – duke konkurruar për një stok akomodimi që është mjaft i fiksuar në afat të shkurtër, jo më pak nga barrierat rregullatore për t’u bërë pronar. Për më tepër, pronarët me një hipotekë me normë të ndryshueshme kanë qenë të shpejtë për të kaluar kostot më të larta te qiramarrësit. Sipas një studimi të fundit nga Jaeyeon Lee nga Universiteti i Kalifornisë, Berkeley, një rritje me një përqindje e normave të interesit shoqërohet me një rritje prej 5.5% të çmimeve të qirasë.

Rritja e fundit e migracionit në botën e pasur i ka shtuar vështirësitë. Të sapoardhurit rrallë kanë para ose histori krediti për të blerë një pronë. Në Britani 75% e atyre që kanë ardhur në pesë vitet e fundit janë qiramarrës privatë, krahasuar me 16% të njerëzve të lindur në Britani. Përveç kësaj, të ardhurit e rinj priren të zbarkojnë në qytete, ku oferta e banesave është më e kufizuar. Banka “Goldman Sachs” vlerëson se shkalla aktuale e migrimit neto vjetore e Australisë prej rreth 500,000 njerëzish, po i rrit qiratë me 5%.

Krahas kësaj kërkese më të lartë, sektori i qirave përballet edhe me një shtrëngim të ofertës. Pandemia i shtyu ndërtuesit të ndalonin ndërtimin e banesave, të cilat priren të jepen me qira, në favor të shtëpive njëfamiljare në periferi, të cilat priren të jenë në pronësi. Në vitin 2020, autorizimet në San Francisko për ndërtimin e komplekseve për shumë familje ranë në gjysmën e pikut të tyre para pandemisë. Edhe sot qendra e qytetit është e mbushur me apartamente luksoze që kanë filluar, por nuk kanë përfunduar kurrë.

Inflacioni i qirave në botën e pasur mund të jetë tani në kulmin: industria e ndërtimit po përshtatet dhe normat e interesit nuk po rriten më. Në shumë vende migrimi është ngadalësuar gjithashtu. Por është krejtësisht një pyetje tjetër nëse tarifat do të bien aq shumë sa t’i lejojnë njerëzit të kthehen në treg për t’u zotëruar nga pronarët – dhe si rrjedhim nëse presioni ekstrem mbi sektorin e qirasë do të ulet vërtet. Qiramarrësit e botës së pasur do të ndihen të shtrydhur edhe për një kohë, me pasoja të paparashikueshme politike. /The Economist – Përgatiti në shqip Zoom.al