Nën titullin “Tokat që Greqia i dorëzoi vendeve fqinje nga viti 1912 deri në vitin 1925”, gazeta greke me ndikim të gjerë në vend, “Protothema”, publikon një analizë të gjatë ku thotë se ka fakte të shumta që provojnë dhe dokumentojnë këtë proces.

Gazeta përmend se jo vetëm Sazani, por edhe krahina të tjera si ishujt e Prespës së Madhe Shqipërisë e Serbisë, Thraka Lindore dhe trekëndëshi i Karagacit, Turqisë, si dhe fshatrat e zonës së Maqedonisë greke, iu dhanë Shqipërisë në vitin 1924.

Duke u ndalur te Sazani, gazeta veçon: “Më 5 maj 1914, kryeministri grek Eleftherios Venizelos paraqiti në parlament një projektligj me dy nene, në të cilin përcaktohej dorëzimi i Sazanit. Projektligji u miratua më 9 maj 1914, u ratifikua më 5 qershor dhe u botua në Gazetën Zyrtare më 7 qershor 1914. Brenda një muaji, ishulli iu dorëzua autoriteteve shqiptare, ndërsa forcat greke u larguan”.

Por, sikurse vë në dukje Protothema, Venizelos u pendua për atë që bëri dhe kërkoi rikthimin e Sazanit, gjë që nuk ndodhi.

Ajo që dihet nga historia është se, duke pasur parasysh vendndodhjen e tij strategjike, përgjatë shekujve Sazani ka qenë nën kontrollin e romakëve, bizantinëve, osmanëve, venecianëve, britanikëve, grekëve, italianëve dhe më në fund iu dorëzua Shqipërisë pas Luftës së Dytë Botërore.

Por sot, Greqisë duket se i është hapur oreksi sërish duke shpërndarë në publik të dhëna që kthehen pas në kohë të cilat shfaqin pretendime territoriale.

Ishulli i Sazanit ka një sipërfaqe prej 1400 hektarësh. Aktualisht 45 hektarë i janë dhënë dhëndrit të Presidentit Donald Trump, Jared Kushtetutën, bashkëshorti i vajzës Ivanka Trump. Ai thotë se do të ndërtojë një resort luksoz me investim 1.4 miliardë dollarë amerikanë.

Më poshtë lexoni pjesë nga publikimi:

Autori Mihal Stuka pohon në analizën e tij se “gjatë dekadës së viteve 1910, me Luftërat Ballkanike dhe pjesëmarrjen e Greqisë në Luftën e Parë Botërore në anën e Aleatëve, Greqia e zgjeroi ndjeshëm territorin e saj”.

Ndërsa shton: “Megjithatë, gjatë periudhës midis viteve 1912 dhe 1925, Greqia i “fali” territore që i përkisnin asaj, shteteve fqinje, shumicën pa asnjë presion.

“Në liqenin (Prespa e Madhe) kishte dy ishuj: më i madhi, i Shën Pjetrit (Grad), dhe më i vogli, i Shën Palit (Mali Grad). Ishin dy ishuj të pabanuar dhe të shkretuar, të cilët megjithatë mbanin mbetje të monumenteve mesjetare. Deri në vitet 1912–1913, i përkisnin Greqisë, kur ishulli i Shën Pjetrit iu dhurua Mbretit të Serbisë, Petar, dhe ishulli i Shën Palit iu kalua shqiptarëve”, thuhet në publikim duke cituar informacione në faqen zyrtare të Ministrisë greke të Zhvillimit Bujqësor dhe Ushqimit, si dhe në enciklopedinë PAPYROS–LAROUSSE–BRITANNICA.

Sot, Serbia nuk zotëron pjesë të liqenit të Prespës së Madhe. Pas shpërbërjes së Jugosllavisë, një pjesë e liqenit i përket Maqedonisë së Veriut. Ishulli i Shën Pjetrit quhet sot Golem Grad (“Fortesa e Madhe” në gjuhën sllave) dhe është i njohur gjithashtu si Snake Island (“Ishulli i Gjarpërinjve”). Ai ka një sipërfaqe prej 200 hektarësh dhe u hap për turistët në vitin 2008.

Ishulli Maligrad (Shën Pali), i cili iu dha Shqipërisë, ka një sipërfaqe prej 50 hektarësh, shumë shpella, mjaft pemë dhe plazhe të vogla. Në këtë ishull ndodhet kisha e famshme e Shën Mërisë, e ndërtuar nga fisniku serb Kesar Novak në vitin 1369. Në këtë kishë ndodhen freska të familjes së Novakut, ku përfshihet edhe gruaja e tij greke, Kalia. Gjithashtu, aty gjenden mbishkrime dhe dedikime në greqisht.

Me shumë gjasa, ishujt u dorëzuan vendeve fqinje nga Mbreti Gjergji I, si pjesë e një praktike të ndjekur nga monarkët e asaj kohe dhe më parë. Megjithatë, këto ishuj nuk ishin pronë e tij dhe, pavarësisht mënyrës së dorëzimit, kjo përbën një gabim të madh”, thuhet në analizën e Protothema.

“Një histori vërtet e dhimbshme është ajo e dorëzimit të ishullit Sazan, që ndodhet në Gjirin e Vlorës. Duke u bazuar në të dhëna historike të pakundërshtueshme dhe në marrëveshjen me të cilën Ishujt Jonianë iu dhanë Greqisë nga Britania e Madhe në vitin 1864, Sazani i përkiste në mënyrë të qartë Ishujve Diapontianë (Othonoí, Mathráki, Erikoúsa etj.).

Megjithatë, në kohën kur ushtria greke po çlironte Epirin e Veriut, kryeministri grek Eleftherios Venizelos iu nënshtrua presioneve të mëdha për të ndalur avancimin dhe për të dorëzuar Sazanin – “çelësin e Adriatikut” – në Shqipëri. Këto presione vinin kryesisht nga Italia, e cila e konsideronte praninë greke si kërcënim për interesat e saj në Ballkan dhe Adriatik.

Më 5 maj 1914, Venizelos paraqiti në parlament një projektligj me dy nene, në të cilin përcaktohej dorëzimi i Sazanit. Projektligji u miratua më 9 maj 1914, u ratifikua më 5 qershor dhe u botua në Gazetën Zyrtare më 7 qershor 1914. Brenda një muaji, ishulli iu dorëzua autoriteteve shqiptare, ndërsa forcat greke u larguan.

Greqia humbi një pikë strategjike shumë të rëndësishme në Adriatik; Familjet vllahe të mbetura në ishull u masakruan nga bandat e armatosura shqiptare më 16 korrik 1914, duke shkaktuar një tragjedi të madhe.

Venizelos më vonë e pranoi këtë gabim dhe në vitin 1929 kërkoi kthimin e Sazanit dhe Epirit të Veriut, por pa sukses.

Kufiri greko-shqiptar u përcaktua me Protokollin e Firences më 17 dhjetor 1913. Në prill të vitit 1924, pas presioneve italiane, Greqia ishte e detyruar t’i dorëzonte Shqipërisë jo vetëm Epirin e Veriut, por edhe 14 fshatra të rajonit të Florinës dhe Kastorias, që ishin nën administrimin grek që nga viti 1912.

Fshatrat që u dorëzuan ishin: Ano Gorica, Verniki, Globocani, Zagradeci, Zaroska, Kapestica, Kato Gorica, Leska, Pusteci, Rakica, Sulen, Sueci, Terstenik dhe Çerie.

Dorëzimi përfundimtar i këtyre fshatrave u ratifikua më 27 nëntor 1925, me Protokollin e Dytë të Firences, të nënshkruar nga përfaqësuesit e Italisë, Francës, Britanisë së Madhe dhe Greqisë.” thuhet në artikull./Protothema