Fatkeqësisht, pushtimi i Ukrainës nga Vladimir Putin ka përmbysur sërish tregjet e grurit dhe energjisë. Dhe kështu trazirat janë të pashmangshme edhe këtë vit. Rritja e çmimeve të ushqimeve dhe karburanteve është forma më torturuese e inflacionit.

Nëse çmimet e mobiljeve ose telefonave inteligjentë rriten, njerëzit mund të vonojnë blerjet ose të heqin dorë nga ato. Por ata nuk mund të ndalojnë së ngrëni. Në të njëjtën mënyrë, kostot e transportit përfshihen në çdo të mirë fizike dhe shumica e njerëzve nuk mund të lëvzin lehtësisht në punë.

Pra, kur ushqimi dhe karburantet rriten, standardet e jetesës priren të bien papritur. Dhimbja është më e fortë për banorët e qyteteve në vendet e varfra, të cilët shpenzojnë një pjesë të madhe të të ardhurave të tyre për bukën dhe tarifat e autobusëve.

Shumë qeveri duan të lehtësojnë dhimbjen, por kanë borxhe dhe nuk kanë para pas  pandemisë të Covid-19. Raporti mesatar i borxhit publik ndaj PBB-së së vendit të varfër është gati 70% dhe po vazhdon të rritet.

Vendet e varfra paguajnë gjithashtu norma më të larta interesi, të cilat janë gjtihashtu në rritje.

FMN tha se 41 janë në borxh ose janë të rrezikuar.

Sri Lanka është tashmë në një krizë. Turmat e zemëruara dhe të uritura u kanë vënë zjarrin automjeteve, kanë pushtuar ndërtesat qeveritare dhe kanë nxitur presidentin e tyre të sharë të dëbojë kryeministrin, i cili është vëllai i tij. Trazirat kanë shpërthyer në Peru për standardet e jetesës dhe në Indi për planin e qeverisë për të reduktuar disa vende pune.

Pakistani po u bën thirrje qytetarëve të tij që të pinë më pak çaj për të kursyer paratë. Laosi është në prag të falimentimit. Zemërimi me koston e jetesës pa dyshim kontribuoi në zgjedhjen e Kolumbisë të një radikal të krahut të majtë si president më 19 qershor.

The Economist ka ndërtuar një model statistikor për të shqyrtuar lidhjen midis inflacionit të çmimeve të ushqimeve dhe karburanteve dhe trazirave politike. Sipas raportit, të dy kanë qenë historikisht parashikues të mirë të protestave masive, trazirave dhe dhunës politike.

Nëse gjetjet e modelit tonë rezultojnë të jenë të vërteta, shumë vende mund të presin të shohin një dyfishim të trazirave këtë vit. Rreziku më i madh është në vendet që tashmë ishin të pasigurta: vende të tilla si Jordania dhe Egjipti që varen nga importet e ushqimit dhe karburantit dhe kanë financa publike të rreme.

Shumë vende të tilla qeverisen keq ose në mënyrë shtypëse. Në Turqi, tronditja e ofertës ka përshpejtuar inflacionin shkatërrues të shkaktuar nga politika monetare. Në mbarë botën, rritja e kostos së jetesës ka rritur ankesat e njerëzve dhe po rrit mundësinë që ata të dalin në rrugë dhe të protestojnë.

Kjo ka më shumë gjasa të bëhet e dhunshme në vendet me shumë të rinj beqarë të papunësuar. Ndërsa fuqia e tyre blerëse bie, shumë do të arrijnë në përfundimin se nuk do të mund të përballojnë kurrë të martohen dhe të kenë familje.

Të frustruar dhe të poshtëruar, disa do të mendojnë se nuk kanë asgjë për të humbur nëse do të behën pjesë e trazirave. Një tjetër mënyrë se si inflacioni i destabilizon shoqëritë është nxitja e korrupsionit.

Kur pagat nuk përputhen me çmimet, zyrtarët e shohin edhe më joshëse të zhvatin para nga të pafuqishmit. Kujtojmë se shkas për pranverën arabe ishte vetëvrasja e një shitësi tunizian, i cili i vuri flakën vetes për të protestuar kundër kërkesave të vazhdueshme për pagesa nga policët.

Nëse trazirat përhapen këtë vit, kjo mund të rrisë edhe më shumë dhimbjen ekonomike. Investitorët nuk i pëlqejnë trazirat dhe revolucionet. Dëmi është më i madh kur protestuesit janë të zemëruar si për politikën ashtu edhe për ekonominë së bashku.

Parandalimi i trazirave të ardhshme do të jetë i vështirë. Një fillim i mirë do të ishte heqja e politikave që dekurajojnë prodhimin e ushqimit, të tilla si kontrollet e çmimeve dhe kufizimet e eksporteve. Fermerët në vende si Tunizia po ua shesin të korrat e tyre shtetit për një çmim të ulët.

Qeveritë duhet t’i lënë fermerët të korrin atë që mbjellin. Disa vende po kërkojnë ndihmë. Institucionet financiare ndërkombëtare duhet të arrijnë një ekuilibër. Të thuash jo mund të shkaktojë kaos dhe të bëjë dëm të përhershëm.

Dhe nga një anë mund të shpëtojë qeveritë e mjera, duke ashpërsuar edhe më shumë  politikat e këqija dhe të paqëndrueshme. Organe të tilla si FMN, negociatorët e të cilit mbërritën në Sri Lanka dhe Tunizi këtë javë, duhet të tregohen bujarë, por të këmbëngulin për reforma.

Ata duhet të vazhdojnë të monitorojnë me kujdes se si shpenzohen paratë e tyre. Dhe ata duhet të veprojnë me shpejtësi.