Eseja përqendrohet në idenë se epoka e zgjerimit të BE-së ka përfunduar përfundimisht dhe kështu shtetet lokale po kthehen në mënyrë të domosdoshme drejt zhvillimit të mekanizmave ndër-rajonalë për të promovuar bashkëpunimin politik dhe ekonomik.

Nga ana e tyre, Marusic dhe Haddad janë optimistë për rëndësinë e projektit, duke shkruar: “E ardhur pas Marrëveshjes së Prespës midis Maqedonisë së Veriut dhe Greqisë, iniciativa si Ballkani i Hapur sinjalizojnë se diçka e rëndësishme, dhe vërtet e shëndetshme, po ndodh në terren: Liderët lokalë po marrin në dorë fatin e tyre dhe po tregojnë kreativitet.”

Problemi me këtë narrativë, megjithatë, është se ajo nuk ka lindur nga faktet e asaj – siç shprehen autorët – që po ndodh në terren.

Siç e pranojnë vetë Marusic dhe Haddad, fakti që vetëm tre nga gjashtë shtetet e Ballkanit i janë bashkuar kësaj nisme është domethënëse. Por mungesa e Kosovës, Bosnjës dhe Hercegovinës dhe Malit të Zi nuk është, siç argumentojnë autorët, sepse “tre vendet që nuk pranuan mbeten skeptike, duke argumentuar se nisma e re kopjon zhvillimin e një Tregu të Përbashkët Rajonal, për të cilin u pajtuan të gjashtë në Sofje, Bullgari, vitin e kaluar si pjesë e Procesit të Berlinit”.

Së pari, nisma e bashkëpunimit rajonal e Procesit të Berlinit për Ballkanin, ashtu si projekti i zgjerimit të BE-së, është e vdekur. Ajo nuk është asgjë më shumë sesa thjesht një format diskutimi në këtë moment, dhe në shtatë vitet që kanë kaluar që nga samiti inaugurues i Procesit të Berlinit, ajo ka sjellë ndonjë pasojë politike. Fakti që një Treg i Përbashkët Rajonal ishte rënë dakord dhe tani po zëvendësohet nga kjo nismë trepalëshe, tregon se sa i parëndësishëm është bërë Procesi i Berlinit.

Arsyeja pse Kosova, Bosnja dhe Hercegovina dhe Mali i Zi nuk e kanë nënshkruar idenë e “Ballkanit të Hapur” nuk është sepse ata vazhdojnë të mbajnë shpresën për një Treg të Përbashkët Rajonal të inicuar nga BE-ja. Ata nuk janë regjistruar për të njëjtën arsye pse Tregu i Përbashkët Rajonal nuk ka arritur të bëhet asgjë më shumë sesa thjesht një tjetër linjë e gjatë “konceptesh” ndërkombëtare për rajonin (kujtoni “pronësinë lokale”, “lidhshmërinë”, dialog Beograd-Prishtinë, etj).

Problemi mbetet Serbia dhe makinacionet e saj ndaj pjesës më të madhe të rajonit – makinacione të cilat nuk kanë të bëjnë me bashkëpunimin politik dhe ekonomik, por kanë të bëjnë shumë me fantazitë revanshiste dhe hegjemoniste të elitës qeverisëse të Beogradit.

Aleksander Vulin, ministri i brendshëm i Serbisë dhe i besuari i presidentit Aleksandër Vuçiç, ka promovuar idenë se Serbia po kërkon unifikimin formal politik dhe institucional të të gjithë serbëve etnikë në Ballkanin Perëndimor. Kjo do të thotë, një Serbi e Madhe, me Beogradin si kryeqytet dhe Vuçiçin si udhëheqës të padiskutueshëm. Ai e ka etiketuar këtë ide “Bota serbe”.

Vulin e ka mbrojtur hapur idenë e “Botës serbe” në tubimet politike dhe në televizionet kombëtare, dhe ai e ka përdorur konceptin si një mjet për të luftuar kundër qeverive fqinje, veçanërisht në Kosovë, Bosnjë dhe Hercegovinë dhe Malin e Zi.

Jo për habi sepse ato tri vende përmbajnë shumicën e popullsisë dhe territoreve që Vulin dhe Vuçiç besojnë se do të inkorporohen përfundimisht në shtetin e madh serb.

Idealet e Millosheviçit janë ende gjallë

Me pak fjalë, Serbia perceptohet në të paktën gjysmën e rajonit si një kërcënim për integritetin territorial dhe sovranitetin e shteteve në fjalë. Si e tillë, pak njerëz në Prishtinë, Sarajevë ose Podgoricë janë të interesuar të thellojnë lidhjet me një regjim të tillë.

Ky është realiteti i pashmangshëm politik i Ballkanit Perëndimor bashkëkohor. Për fat të keq, shumë pak njerëz në SHBA ose BE shfaqen të gatshëm për të trajtuar këtë fakt. Në vend të kësaj, një program shpresëdhënës politikash zëvendëson një tjetër, si ndërrimi i stinëve. Dhe ashtu si stinët, secila zbehet, dhe zëvendësohet nga një tjetër. Pra, Tregu i Përbashkët Rajonal bëhet Ballkan i Hapur, e kështu me radhë e kështu me radhë.

Megjithatë, kjo është një përpjekje e kotë, sepse një linjë veprimi nuk mund të jetë kurrë një zëvendësim për politikën. Për sa kohë që Beogradi mbetet i përkushtuar ndaj idealeve dhe aspiratave të regjimit të mëparshëm të Sllobodan Millosheviçit, në këtë rajon nuk mund të arrihet asnjë progres. Kjo nuk është thjesht një çështje zbatimi; është çështje substanciale.

Për të qenë i qartë, koncepti i Ballkanit të Hapur – ashtu si Tregu i Përbashkët Rajonal, si zgjerimi i BE-së, si të gjitha këto skema madhore që janë propozuar për rajonin për pjesën më të madhe të dy dekadave të fundit –  është një ide e mirë. Ide të tilla padyshim do të përmirësonin jetën dhe jetesën për të gjithë ata që janë të përfshirë, nëse do të zbatoheshin ndonjëherë.

Megjithatë, rajoni gjithashtu do të përmirësohej pa masë, nëse vendi më i populluar në Ballkanin Perëndimor nuk do të qeverisej nga një autokrat mohues i gjenocidit. Por ja që kështu është. Dhe për shkak të kësaj, nuk ka asnjë të ardhme reale as për iniciativën “Ballkani i hapur”, as për një Treg të Përbashkët Rajonal.

Tërheqja dramatike dhe, ndonjëherë, poshtëruese amerikane nga Afganistani i ka futur në një analizë të thellë ekspertët e politikës së jashtme në të dy anët e Atlantikut. Mesa duket, një nga mësimet kryesore të luftës në Afganistan duhet të jetë se strategjitë ose planet duhen bërë bazuar në kushtet që mbizotërojnë në realitet në terren, jo në ato që ne do të donim që të mbizotëronin.

Në Ballkanin Perëndimor, “Bota serbe” është një fakt në terren dhe një kërcënim me të cilin duhet të ballafaqohemi. Koncepte si nisma “Ballkani i hapur” janë thjesht ide të shkëlqyera në teori. /BIRN

*Dr. Jasmin Mujanovic është një studiues politik i specializuar në politikën e Europës juglindore dhe në politikën e demokratizimit post-autoritar dhe post-konflikt më gjerësisht. Libri i tij i parë, “Uri dhe Zemërim: Kriza e Demokracisë në Ballkan” u publikua në vitin 2017.